Κάμετε εν σιγαρέττον...

Την 1 Ιουλίου 2009 η χώρα μας θα μπει ανάμεσα σε εκείνες που το κάπνισμα σε όλους τους δημόσιους χώρους θα απαγορευθεί ολοκληρωτικά! Πραγματικά φιλόδοξο εγχείρημα, που θα έχει ενδιαφέρον να δούμε κατά πόσο θα εφαρμοστεί, δεδομένου του ότι η χώρα μας είναι η πρώτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση με τους περισσότερους θεριακλήδες.

Αυτό το μέτρο συμπίπτει με την σχεδόν ανεξήγητη τάση των δυτικών χωρών τα τελευταία είκοσι χρόνια να εξαλείψουν τον αριθμό των καπνιστών παγκοσμίως, φτάνοντας σε ακραίες απαγορεύσεις, με προεξάρχουσα την Αμερική. Μερικοί το εξηγούν ως αντίδραση των κυβερνήσεων στα εκατομμύρια χρήματα που χρειάζεται να δίνουν για την περίθαλψη των καρκινοπαθών. Και ότι αν οι καπνιστές μειωθούν, θα μειωθούν ως εκ τούτου και οι καρκινοπαθείς οπότε θα μειωθεί και το κόστος θεραπείας τους. Το ερώτημα είναι: οι κραταιές καπνοβιομηχανίες παγκοσμίως πως αντιδρούν; Και περαιτέρω: ποια είναι άραγε η συμφωνία που έκαναν με τις κυβερνήσεις για να μην αντιδρούν; Γιατί φυσικά δεν μπορεί να πιστέψει κανείς ότι αυτό έγινε με τις αγνότερες των προθέσεων ένθεν κακείθεν.

Κι όμως, μερικές δεκαετίες πιο πριν, η σχέση μεταξύ καπνίσματος και καρκίνου (κυρίως των πνευμόνων) δεν ήταν καθόλου αυτονόητη… Ντοκουμέντο αποτελεί το παρακάτω άρθρο των «Εικόνων» του 1958 που επιχειρεί παράλληλα να απαντήσει και στο ερώτημα: "Γιατί καπνίζουν οι άνθρωποι", με πολύ ενδιαφέροντα πορίσματα...

Εἶναι τώρα δυόμιση χρόνια ποὺ δημοσιεύθηκαν οἱ ἰατρικὲς ἐκθέσεις ποὺ διαπίστωσαν μία σχέση ἀνάμεσα στὸν καρκίνο τῶν πνευμόνων καὶ τὸν καπνό. Κι ὅμως, τὸ πλῆγμα αὐτὸ δὲν ἦταν θανάσιμο γιὰ τὴν παγκόσμια πώληση σιγαρέττων. Φαίνεται ὅτι τὸ πρόβλημα «πὼς κόβεται τὸ κάπνισμα» δὲν βρῆκε ἀκόμα τὴν ἀπάντησή του. Ἡ «λοβελίνη» τοῦ δρὸς Ντόρσεϋ, ἂν καὶ φέρνει ἀηδία πρὸς τὸν καπνό, προκαλεῖ, ὅμως, καὶ μακροχρόνιες ναυτίες. Κάτι ἄλλες πάλι ἀμερικανικὲς παστίλλιες ποὺ ἔχουν μέσα ζαχαρίνη, ἄνηθο, γαρύφαλλο καὶ ἄλλα μπαχαρικά, ἔχουν τόση ἐνέργεια στὴ γλώσσα καὶ στὸν οὐρανίσκο, ὥστε ὄχι μόνο ὁ καπνὸς δὲν ἔχει γεύση, ἀλλὰ κ’ ἐξαφανίζεται ἡ ὄρεξη. Οἱ «ψυχολογικές» θεραπεῖες ποὺ βρίσκει κανεὶς σὲ διάφορα περιζήτητα ἐγχειρίδια, συναντοῦν στὸν καπνιστὴ καταπληκτικὲς ἀντιδράσεις…

Ἄλλωστε ὁ κόσμος διαβάζει ἀντιφατικὲς εἰδήσεις γιὰ τὴν ἐπίδραση τοῦ καπνοῦ στὴν ὑγεία. Πολλοὶ γιατροὶ ἰσχυρίζονται ὅτι ἡ μόλυνση τοῦ ἀέρα στὶς μεγαλουπόλεις καὶ στὰ ἐργοστάσια, οἱ ἐξατμίσεις τῶν αὐτοκινήτων, οἱ χημικὲς οὐσίες ποὺ περιέχονται στὰ βιομηχανικὰ προϊόντα, εἶναι ἐξίσου ὑπεύθυνες γιὰ τὸν καρκίνο ὅσο κ’ ἡ πίπα ἢ τὰ τσιγάρα. Ἕνας Ἀμερικανὸς καρκινολόγος, ὁ δρ Ρινχοφ, ἀποκάλυψε ὅτι τὸ ποσοστὸ τῶν καρκίνων τοῦ πνεύμονος εἶναι μεγαλύτερο στὶς μοναχές, ποὺ συνήθως δὲν καπνίζουν. Τέλος, μία ἀμερικανικὴ καπνοβιομηχανία δημοσίευσε μία ἀνακοίνωση ποὺ ἔλεγε πὼς ὁ μόνος θάνατος ποὺ προκάλεσε ὁ καπνὸς ἦταν ἑνὸς γέρου, ποὺ ἡ πίπα τοῦ μετέδωσε φωτιὰ στὰ γένια του. Κάπνιζε ἐπί… 91 χρόνια καὶ ἦταν 109 ἐτῶν!

Οἱ ἱστορικοὶ βεβαιοῦν ἐπίσης ὅτι ὁ καπνὸς ἔχει ὑποστὴ στὸ παρελθὸν ἀκόμα πιὸ ζωηρὲς ἐπιθέσεις: Τὸν εἶχαν ἀπαγορεύσει διαδοχικὰ ὡς ὑπεύθυνο γιὰ τὴν ἐπιληψία, τὴν ἀνικανότητα, τὴ σύφιλη, τὴ φυματίωση, τὴν ἀϋπνία, τὴν δυσκοιλιότητα, τὴν τρέλλα, τὴν τύφλωση καὶ τὶς καρδιακὲς παθήσεις. Ἀλλά, παρ’ ὅλα αὐτὰ οἱ ἄνθρωποι δὲν σταμάτησαν τὸ τσιγάρο…

ΓΙΑΤΙ ΕΠΙΜΕΝΟΜΕ ΝΑ ΚΑΠΝΙΖΩΜΕ; Αὐτὴ ἡ ἐρώτηση ἀπασχολεῖ ἀπὸ καιρὸ τοὺς ψυχιάτρους καὶ τοὺς κοινωνιολόγους. Τὰ συμπεράσματά τους εἶναι πὼς ὁ ἄνθρωπος θὰ ἐξακολουθήση νὰ καπνίζει ἐπὶ πολλὰ ἀκόμη χρόνια.

Ὅταν ἕνα παιδὶ ἔρχεται στὸν κόσμο, οἱ πρῶτες του εὐχαριστήσεις συγκεντρώνονται γύρω ἀπὸ τὸ στόμα. Οἱ ἱστοὶ τῶν χειλέων καὶ τῶν οὔλων εἶναι εὐαίσθητοι, λεπτοί, κι ὁ θηλασμός, ποὺ ἀντικαθίσταται ἀργότερα ἀπὸ τὸ βύζαγμα τοῦ δακτύλου, ἀποτελεῖ γιὰ τὸ βρέφος μία ἡδονή, ποὺ ὁ Φρόϋντ χαρακτήρισε ὡς σεξουαλική. Αὐτὴ ἡ ἡδονὴ προκαλεῖται ἀργότερα ἀπὸ ὑποκατάστατα ὅπως ἡ τσίκλα, οἱ καραμέλλες, τὰ ὡραία φαγητά, ἀκόμη κ’ ἡ ἀγάπη τῆς ὁμιλίας. Ἀλλὰ ἡ ἡδονὴ τοῦ καπνοῦ εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἀπ’ ὅλες. Στὶς στιγμὲς τῆς ἀμηχανίας, ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀναζητάει ὑποσυνείδητα τὴ μητρικὴ παρουσία, βγάζει ἕνα τσιγάρο καὶ ξαναβρίσκει τὴν ἠρεμία του στὴν ἀπασχόληση τῶν χειλέων, ποὺ ἡ ἀνάγκη τῆς προέρχεται ἀπὸ τόσο μακρυά. Οἱ καπνισταὶ ποὺ μασοῦν τὴν πίπα τους ἢ τὸ ποῦρο τοὺς χωρὶς νὰ καπνίζουν, δὲν διαφέρουν καθόλου ἀπὸ τὰ παιδιὰ ποὺ τρῶνε τὰ νύχια τους. Εἶναι ἄλλωστε χαρακτηριστικό, ὅτι ὅλοι ὅσοι κόβουν τὸ τσιγάρο βλέπουν μὲ ἔκπληξη τὸν ἑαυτό τους νὰ παχαίνη, γιατί τρῶνε δυὸ φορὲς περισσότερο, ὑποκαθιστώντας τὴ μία τους ἀπασχόληση μὲ διπλασιασμὸ τῆς ἄλλης.

Ἀπὸ παιδὶ ἐπίσης ὁ ἄνθρωπος αἰσθάνεται τὴν ἀνάγκη μίας ἀνταμοιβῆς: Ἔχομε τὸ αἴσθημα, πολλὲς φορὲς τὴν ἡμέρα, πὼς δικαιούμεθα ἕνα τσιγάρο, ἔπειτα ἀπὸ μία μεγάλη πνευματικὴ προσπάθεια, μία σωματικὴ κούραση ἢ μία μακρὰ ἀναμονή. Αὐτὴν τὴν ἀνταμοιβή, ποὺ δὲν μᾶς τὴν προσφέρει κανείς, τὴ δίνομε οἱ ἴδιοι στὸν ἑαυτό μας, γιὰ νὰ τὸν προετοιμάσωμε γιὰ τὶς προσεχεῖς προσπάθειες.

Ἔπειτα, τὸ κάπνισμα εἶναι μία ἀπόδειξη ἀνδρισμοῦ, ἐνεργητικότητος, δυνάμεως. Γιὰ τὸ παιδί, τὸ τσιγάρο ἀντιπροσωπεύει τὴν σπουδαιότητα τῆς ἐνηλικιώσεως. Ἀποκρυσταλλώνει γύρω ἀπὸ αὐτὸ τὸ σύμβολο τὰ σεξουαλικὰ τοῦ πλέγματα. Τὸ ποῦρο, ἰδίως, εἶναι τὸ ἄκρον ἄωτον τοῦ ἀνδρισμοῦ, γιατί συνδέεται η σκέψη, μὲ τοὺς γκάνγκστερς ἢ τοὺς πλούσιους βιομηχάνους. Ὅταν ἕνας ἄνδρας γίνεται πατέρας προσφέρει ποῦρα στοὺς φίλους του γιὰ νὰ ἐπιδείξη τὴ δύναμή του.

Ἡ βασίλισσα Βικτωρία μισοῦσε τὸ ποῦρο καὶ τὸ ἐξωστράκισε κυριολεκτικά.

«Οἱ γυναῖκες ζηλεύουν τὸ ποῦρο σὰν νὰ εἶναι μία ἀντίζηλη», ἔγραφε ὁ Θάκερανς. Οἱ γυναῖκες ἐκείνης τῆς ἐποχῆς δὲν ἐπέτρεπαν στοὺς ἄνδρες τους νὰ καπνίζουν ποῦρο πάρα σ’ ἕνα κλειστὸ κι ἀπομονωμένο δωμάτιο, ντυμένοι μὲ μία εἰδικὴ ρόμπα καὶ σκούφια, ποὺ ἔπρεπε ἔπειτα νὰ τὰ βγάζουν. Ἀργότερα, οἱ ἄνδρες μποροῦσαν νὰ καπνίζουν μετὰ τὸ φαγητό, ἄλλα οἱ γυναῖκες ἀποσύρονταν στὸ σαλόνι. Ὅταν πέθανε ἡ Βικτωρία, ὁ Ἐδουάρδος Ζ’ ὠργάνωσε ἕνα συμπόσιο καί, βγάζοντας τὸ ποῦρο του, ξεστόμισε τὴν ἐπαναστατικὴ φράση: «Κύριοι, μπορεῖτε νὰ καπνίσετε!».

Τὸ τσιγάρο χρησίμεψε σὰν ὅπλο γιὰ τὴ γυναικεία χειραφέτηση. Τὸ ποῦρο τῆς Γεωργίας Σάνδη ἦταν ὁ πρόδρομος αὐτῆς τῆς κινήσεως, ποὺ προμηνοῦσε ἐλευθερία κι ἀξιοπρέπεια γιὰ τὸ ὡραῖο φύλο. Στὴν ἀρχή, ὅσες γυναῖκες κάπνιζαν ἐθεωροῦντο ἀνήθικες καὶ διεφθαρμένες, κι ἀκόμη καὶ σήμερα σὲ πολλὲς χῶρες, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ἡ Ἑλλάς, οἱ γυναῖκες δὲν καπνίζουν στὸ δρόμο.

Τὸ κάπνισμα ἀποτελεῖ πρόσχημα καὶ γιὰ πολλὰ ἄλλα πράγματα. Εἶναι, λ.χ., ἕνας τρόπος ἐκφράσεως: Κάθε καπνιστῆς ἔχει τὸν τρόπο τοῦ ν’ ἀνάβη καὶ νὰ κρατάη τὸ τσιγάρο, νὰ βγάζη τὸν καπνό. Ἡ ἐκλογὴ τῆς μάρκας ὑπογραμμίζει αὐτὴν τὴν ἀνάγκη ἐξατομικεύσεως, προβολῆς ἢς προσωπικότητος τοῦ καθενός.

Ἔπειτα, τὸ κάπνισμα διευκολύνει τὴν συμπεριφορά: Ὁ καπνιστῆς ἀπασχολεῖ τὰ χέρια του, κρύβει τὴ συγκίνησή του, τὴν ἀδεξιότητά του, κρατάει μία ἐπίφαση αὐτοκυριαρχίας, ψυχραιμίας, ἑτοιμότητος.

Σοβαρὸ ρόλο παίζει καὶ τὸ αἴσθημα κατοχῆς, ἰδιοκτησίας, ποὺ ἔχουν ἔντονα ὅσοι καπνίζουν. Ὑπάρχει μεγάλη οἰκειότης ἀνάμεσα σ’ ἕναν ἄνθρωπο καὶ τὴ μάρκα τῶν τσιγάρων του, τὴν πίπα του, τὴν καπνοσακούλα του, τὸν ἀναπτήρα καὶ τὰ σπίρτα του, ποὺ ἀποτελοῦν ἕνα μέρος τοῦ ἑαυτοῦ του καὶ ποὺ μπορεῖ νὰ τὰ βάζει μπροστά του, νὰ τὰ πασπατεύη, νὰ τὰ χειρίζεται διαρκῶς. Ὁ ἀπίστευτος ἀριθμὸς μικροκινήσεων καὶ μικροαπασχολήσεων ποὺ συνεπάγεται μία πίπα –καθάρισμα, συντήρηση, γέμισμα κλπ.- ἀποτελεῖ μεγάλη αὐτοϊκανοποίηση τοῦ καπνιστοῦ.

Οἱ ψυχολόγοι τονίζουν ὅτι τὸ κάπνισμα συνεπάγεται καὶ μία δόση μαζοχισμοῦ: Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν κατανίκηση τῆς ναυτίας, ποὺ αἰσθάνεται ὁ μαθητευόμενος καπνιστὴς καὶ ποὺ ἀντιπροσωπεύει ἕναν θρίαμβο τοῦ ἀνθρώπου ἀπέναντι στὸν ἑαυτό του, ὁ καπνιστῆς ἔχει πάντα τὴ θέληση νὰ προξενήσει κακὸ στὸν ἑαυτό του. Ἡ τελευταία ἐκστρατεία ἐναντίον τοῦ καπνοῦ, ἐξ ἀφορμῆς τοῦ καρκίνου, γοήτευσε κυριολεκτικὰ τοὺς καπνιστᾶς, γιατί ὁ κίνδυνος ποὺ πιστεύουν ὅτι διατρέχουν τοὺς ἔπεισε γιὰ τὸ θάρρος τους. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι, ὅσο περισσότερη νικοτίνη περιέχει μία μάρκα τσιγάρων, τόσο πιὸ «ἀρρενωπή» θεωρεῖται.

Σημασία ἔχει κι ὁ κοινωνικὸς ρόλος τοῦ καπνοῦ. Ἡ προσφορὰ ἑνὸς τσιγάρου εἶναι ὑπόθεσις εὐγενείας, καὶ συχνὰ ἡ ἄρνηση ἰσοδυναμεῖ μὲ μία μικρὴ προσβολή. Ἀπέναντι στὸν ἐντελῶς ξένο, ἡ προσφορὰ ἰσοδυναμεῖ μὲ αὐτοσύσταση, μὲ αὐτοπαρουσίαση.

Κάποιο ρόλο παίζει καὶ τὸ τσιγάρο σὰν ἀνάπαυλα. Τὸ γεγονὸς ὅτι καπνίζει κανεὶς συνήθως στὸ διάλειμμα μίας προσπάθειας, μιᾶς συνεδριάσεως, μιᾶς συσκέψεως, στὸ τέλος ἑνὸς γεύματος, κάνει τὸ τσιγάρο σύμβολο τῆς ξεκούρασης, τῆς διασκέδασης ποὺ πολλὲς φορὲς εἶναι ἀδύνατη.

Ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριὰ ἡ φιλολογία καὶ ὁ κινηματογράφος ἔδωσαν στὸ τσιγάρο, στὴν πίπα, ἕνα φωτοστέφανο ἐκζητήσεως, «ἐμπειρίας», ποὺ ἐπιτρέπει σ’ ὅλους νὰ αἰσθάνωνται πιὸ κοσμοπολίτες, πιὸ κοσμικοί, πιὸ ἀκατανίκητοι, ἀνάλογα μὲ τὴ μάρκα τῶν τσιγάρων ποὺ καπνίζουν.

Οἱ ψυχολόγοι διαπίστωσαν ὅτι ἡ γεύση τοῦ καπνοῦ παίζει δευτερεύοντα ρόλο. Σὲ μερικὰ «τέστ», ποὺ ὠργανώθηκαν ἐπίτηδες, τὰ πρόσωπα τῶν ὁποίων εἶχαν δεθῆ τὰ μάτια ἦταν γενικὰ ἀνίκανα νὰ διακρίνουν ἀνάμεσα σὲ δυὸ μάρκες τσιγάρων. Κι ὅμως, καθένας ἐπιμένει στὴν προσωπική του μάρκα, τὴ θεωρεῖ καλύτερη καὶ τῆς μένει πιστός. Ἡ ὅραση παίζει, λοιπόν, σημαντικὸ ρόλο στὴν ἐκτίμηση τοῦ καπνοῦ. Ἡ θέα τῆς τολύπης τοῦ καπνοῦ εἶναι βασικὸ στοιχεῖο – τόσο ὥστε σπανίως θὰ δὴ κανεὶς τυφλὸ νὰ καπνίζη. Ἡ ὑποβολὴ παίζει μεγάλο ρόλο, καὶ καθένας ἐκτιμᾶ, στὸ τσιγάρο, τὴν προβολὴ τοῦ ἑαυτοῦ του, ἢ ἐκείνου ποὺ ἡ διαφήμιση τοῦ ἐμφανίζει ὡς ἑαυτό του… Τὸ ὄνομα μίας μάρκας, ὁ ἐξωτισμός της, ἡ τιμή της, ὁ πλοῦτος, ἢ ἡ κομψότης ποὺ συνδέονται μ’ αὐτήν, ἡ «βασιλικότης» ἢ καὶ ἡ δημοκρατικότης τῆς ἀκόμη (τὸ «λαϊκό» τσιγάρο), ἔχουν μεγάλη σημασία γιὰ τὸν ἀγοραστή.

Σ υ μ π έ ρ α σ μ α: Ὅλα αὐτὰ τὰ κίνητρα, φανερὰ ἢ μυστικά, ἀνομολόγητα, κάνουν τὸν καπνὸ πρωταρχικὴ ἀνάγκη γιὰ τὸν ἄνθρωπο – ὄχι τόσο ἀνάγκη σωματική, χημική, ἄλλα ψυχικὴ καὶ διανοητική. Ὅσοι δὲν καπνίζουν ἔχουν ὅλοι τὸ ὑποκατάστατό τους, ποὺ τοὺς ἱκανοποιεῖ ψυχολογικά. Ἀλλὰ γιὰ ὅσους στηρίζονται στὸ τσιγάρο, γιὰ νὰ ἐκφράζουν τὸ κρυμμένο ἐγώ τους, τίποτα δὲν μπορεῖ νὰ τὸ ἀντικαταστήση. Θάπρεπε νὰ βρέθη κάποια ἄλλη ἰσάξια εὐχαρίστηση στὴ θέση τοῦ τσιγάρου – πράγμα ποὺ ἡ ἐπιστήμη δὲν ἔχει ἀκόμη κατορθώσει, οὔτε κὰν πλησιάζει νὰ τὸ κατορθώσει!