Ραδιορομάντσα και ραδιο-πάθεια...

Η αφορμή για το παρόν ποστ, είναι το αφιέρωμα του συμμπλόγγερ renafan (το οποίο παρακολουθούμε fanατικά), στο αφιέρωμα για τα 70 χρόνια της Ελληνικής Ραδιοφωνίας που διοργανώνει η ΕΡΤ στο Ζάππειον Μέγαρο.

Είναι αλήθεια πως υπήρξε μια εποχή, όπου το ραδιόφωνο βρισκόταν πολύ περισσότερο στη ζωή μας απ’ ότι σήμερα. Και ως γνωστόν επείχε της θέσεως που αργότερα επέπρωτο να καταλάβει η πολυαγαπημένη μας τηλεόραση…

Το παρακάτω χρονογράφημα του Φρέντυ Γερμανού, από το περιοδικό «Συλλογή», μας μεταφέρει νοερά στα ήθη άλλα και τα έργα και τις ημέρες εκείνης της εποχής, που ενίοτε μπορούσαν να κλειστούν και σε ένα τρανζιστοράκι…

Πρὶν ἀπὸ λίγο καιρὸ διάβασα σὲ μία στατιστικὴ ὅτι τὸ πιὸ δακρύβρεκτο ἡμίωρό του ἑλληνικοῦ εἰκοσιτετραώρου εἶναι τὸ ἡμίωρο ποὺ περιλαμβάνεται μεταξὺ 11.30 καὶ 12ης μεσημβρινῆς. Εἶναι τὸ ἡμίωρο ποὺ φιλοξενεῖ τὸ νεοελληνικὸ πάθος τοῦ 1968.

Στὸ ἡμίωρο αὐτὸ ἐκπέμπονται ὅλα τὰ ράδιο-ρομάντσα τῆς τελευταίας ἐσοδείας. Καὶ οἱ «Πικρές-μικρὲς ἀγάπες» (ποὺ δὲν εἶναι οὔτε πικρές, οὔτε μικρές, ἄλλα γλυκὲς καὶ μεγάλες), καὶ τὰ «Κορίτσια ἀλλιώτικα ἀπὸ τ’ ἄλλα» - ποὺ δὲν εἶναι καθόλου ἀλλιώτικα ἀπὸ τὰ ἄλλα.

Γιὰ τὴν Ἑλληνίδα νοικοκυρὰ τὸ ἡμίωρο αὐτὸ εἶναι ἕνα ἡμίωρο σωτηρίας. Εἶναι ἡ ὄασις μέσα στὴν πρωινὴ ἔρημο. Ἄλλοτε, τὰ πρωινὰ ἡ Ἑλληνὶς νοικοκυρὰ δὲν εἶχε νὰ κάνει τίποτε καλύτερο ἢ τίποτε χειρότερο ἀπὸ τὸ νὰ περιμένη τὸν κύριό της καὶ τὸν ἀφέντη της. Τώρα ἡ περίοδος αὐτὴ ἀνήκει ὁριστικὰ στὸ παρελθόν. Τώρα, ἐνῶ ὁ σύζυγος ἐργάζεται στὸ γραφεῖο του ἢ ὁπουδήποτε ἀλλοῦ, τὴν ἴδια ὥρα μέσα στὸ σπίτι τοῦ διαπράττονται τέρατα καὶ σημεῖα: Ἡ σύζυγος τὸν ἀπατὰ μὲ Ρωμαίους καὶ Ροδόλφους, ταξιδεύει σὲ Κάννες καὶ Μαγιόρκες, ζῆ ἔντονα πάθη καὶ διάγει ἕναν ἁμαρτωλὸ καὶ λάγνο βίο, ποὺ εἶναι κοκταίηλ «Ἀγγελικῆς-μαρκησίας τῶν ἀγγέλων» καὶ μαρκησίου ντὲ Σάδ.

Ὅλα αὐτὰ συμβαίνουν μέσα στὴν γεωγραφικὴ περιοχὴ τῆς κουζίνας – διότι κατὰ κανόνα εἶναι ὤρα τοῦ μαγειρεύματος. Εἶναι ἡ ὥρα τῆς λαγνείας καὶ τοῦ τασκεμπάπ, τοῦ πάθους καὶ τῆς φασολάδας, τῆς λαγνείας καὶ τοῦ ἰμὰμ μπαϊλντί.

Μία ἀνεπίσημη στατιστική μας πληροφορεῖ ὅτι ἀφ’ ὅτου μπῆκαν τὰ ράδιο-ρομάντσα στὴ ζωὴ τῆς Ἑλληνίδος νοικοκυρᾶς, τὰ τασκεμπάπ, οἱ φασολάδες καὶ τὰ ἰμὰμ μπαϊλντὶ ἀποτυγχάνουν συστηματικά: Ἡ ἀπιστία ἔχει πάντα καὶ τὶς συνέπειές της…

Αὐτὴ εἶναι ἡ μία πλευρὰ τοῦ ζητήματος. Ἡ ἄλλη πλευρὰ εἶναι ὅτι τὰ ράδιο-ρομάντσα ἔχουν καὶ τὴν εὐεργετική τους συμβολή: Μία ἄλλη ἀνεπίσημη στατιστική μας πληροφορεῖ ὅτι ἀφ’ ὅτου μπῆκε τὸ εἶδος στὰ προγράμματα τοῦ Ε.Ι.Ρ., λιγόστευσαν τὰ συζυγικὰ δράματα. Τὸ φαινόμενο ἔχει τὴν ἐξήγησή του. Ἡ Ἑλληνὶς νοικοκυρὰ δὲν εἶναι πιὰ τόσο εὐάλωτος στόχος, γιὰ τὸν γαλατὰ ἢ τὸν ὀξυγονοκολλητὴ ἢ γιὰ τὸ παιδὶ τοῦ μπακάλη τῆς γειτονιᾶς. (Αὐτοὶ ἤσαν ἄλλοτε οἱ ἄνδρες ποὺ κυκλοφοροῦσαν κάθε πρωὶ στὴ ζωή της. Ἐὰν ἤθελε νὰ ἀποκτήσει ἐραστή, ἔπρεπε νὰ τὸν διαλέξη μέσα ἀπὸ αὐτὸ τὸ πρωινὸ ρεπερτόριο).

Τώρα τὰ πράγματα ἄλλαξαν- χάρις στὰ ράδιο-ρομάντσα. Οἱ μετοχὲς τῆς ἀνέβηκαν. Δὲν εἶναι πιὰ ἡ πλήττουσα μέχρι θανάτου πιστὴ σύζυγος. Εἶναι ἡ πρωταγωνίστρια. Εἶναι ἄλλοτε ἡ Βάνα, ἄλλοτε ἡ Μαριάννα, ἄλλοτε ἡ Τερέζα καὶ ἄλλοτε ἡ Τζούλια. (Αὐτὰ εἶναι κατὰ κανόνα τὰ ἐξωτικὰ ὀνόματα τὰ ὁποῖα ἐμπνέουν τοὺς ράδιο-συγγραφεῖς μας). Μπορεῖτε νὰ φαντασθῆτε μία Μπιάνκα ἢ μία Τερέζα νὰ συνάπτει ἐρωτικὴ σχέση μὲ τὸν ὀξυγονοκολλητὴ τῆς γειτονιᾶς; Μᾶλλον δὲν θὰ μπορῆτε.

Ἰδοὺ τὸ δράμα τοῦ ὀξυγονοκολλητοῦ: Αἰφνιδίως ἡ Ἑλληνὶς νοικοκυρὰ ἔγινε ἀπρόσιτη. Μαθημένη πλέον νὰ κυκλοφορεῖ κάθε πρωί, ἄλλοτε μὲ κάποιον Ἐρρίκο καὶ ἄλλοτε μὲ κάποιον Ροδόλφο, βλέπει τὸν ζέν-πρεμιὲ τῆς συνοικίας σὰν μύγα. Δὲν τὴν συγκινεῖ πλέον. Δὲν τὸν θέλει. Οἱ κλάσεις τοὺς διαφέρουν. Καὶ θὰ συνεχίσουν νὰ διαφέρουν ἕως ὅτου κάποιος ράδιο-συγγραφεὺς λυπηθῆ τὸ θέμα τῆς ἱστορίας καὶ βάλει σὲ κάποιο ράδιο-ρομάντσο τὴν ἡρωίδα νὰ ἐρωτευθῆ κάποιον ὀξυγονοκολλητὴ – ὀνόματι Ἐρρίκο ἢ Ροδόλφο!

Ἴσως αὐτὸς ὁ ράδιο-συγγραφεὺς νὰ εἶμαι ἐγώ. Τὸ ἄρθρο αὐτὸ ἀφήνει νὰ ἐννοηθῆ πόσο βαθειὰ ἐπιθυμία ἔχω νὰ γράψω κάποτε ἕνα τέτοιο ρομάντσο. Ξέρω ὅμως ὅτι αὐτὸ δὲν εἶναι καθόλου εὔκολο. Σὲ γενικὲς γραμμὲς ἕνα ράδιο-ρομάντσο πρέπει νὰ διαθέτει τὶς ἑξῆς ἀρετές:

Πρέπει ἀπαραιτήτως νὰ εἶναι αἰσθηματικὸ καὶ λυπητερό. Ἐὰν εἶναι σκέτο αἰσθηματικὸ δὲν φθάνει. Πρέπει νὰ προκαλεῖ καὶ τὸν θρῆνο. Ὑπάρχει ἕνα σιωπηρὸ συμβόλαιο μεταξὺ τοῦ ράδιο-ἀκροατηρίου καὶ τῶν ἐκπομπῶν αὐτῶν ποὺ στηρίζεται σὲ ἕνα μίνιμουμ γκαραντὶ ἑνὸς γραμμαρίου δακρύων. Ὁ συγγραφεὺς ἔχει ἱερὴ ὑποχρέωσι ἀπέναντι τοῦ ἑαυτοῦ του καὶ τοῦ «Τάιντ» ἢ τοῦ «Ρόλ» ἢ τοῦ «Τρύλ» νὰ μὴν ξεπέφτει ποτὲ κάτω ἀπὸ τὸ μίνιμουμ αὐτό.

Πρέπει νὰ περιέχει βαθιὰ καὶ συγκλονιστικὰ νοήματα. Ὅλοι οἱ ἥρωες τῶν ράδιο-ρομάντσων εἶναι βαθεῖς γνῶστες τῆς ἀνθρώπινης ψυχολογίας καὶ εἶναι ἀνὰ πάσα στιγμὴ ἕτοιμοι νὰ ποῦν κάτι βαθύ, πολύπλοκο καὶ ἐρεβῶδες.

Ἂς πάρωμε μία συγκεκριμένη περίπτωση: Ἡ Μπιάνκα εἶναι κλεισμένη στὸ δωμάτιό της καὶ ἀκούει ἕναν δίσκο στὸ πίκ-ἄπ. Χτυπᾶ ἡ πόρτα. Εἶναι ἡ θεία. Πάντα σὲ κάθε ράδιο-ρομάντσο ὑπάρχει μία Μπιάνκα, ἕνα πίκ-ἂπ καὶ μία θεία. Ἀτυχῶς ὑπάρχουν καὶ ἀκροαταί.

Ἀκολουθεῖ ὁ διάλογος, ὁ ὁποῖος ἔχει ὡς ἑξῆς:

ΘΕΙΑ: Τί ἔχεις Μπιάνκα;

ΜΠΙΑΝΚΑ (κλαίει): Ἔφυγε ὁ Ροδόλφος…

ΘΕΙΑ: Οἱ ἄνδρες εἶναι γεννημένοι γιὰ νὰ φεύγουν…

ΜΠΙΑΝΚΑ: Ὦ, θεία – τί ὡραία ποὺ μιλᾶς…

ΘΕΙΑ: Δὲν μιλάω ὡραῖα, Μπιάνκα. Ξέρω ἁπλῶς τὴ ζωή…

Στὴ συνέχεια τῆς ἐκπομπῆς ἡ θεία ἀφηγεῖται μία περιπέτειά της ποὺ εἶχε ὅταν ἦταν 18 χρονῶν. Ἐὰν ὁ συγγραφεὺς ἔχη λίγη φαντασία μπορεῖ νὰ περιπλέξει ἀκόμη περισσότερο τὰ πράγματα. Μπορεῖ λόγου χάρη νὰ ἀποδειχθῆ ὅτι ὁ Ροδόλφος εἶναι νόθος γιὸς τῆς θείας. Ἢ ὅτι ἡ θεία εἶναι νόθος κόρη τοῦ Ροδόλφου…

Οἱ ἥρωες ἑνὸς ράδιο-ρομάντσου πρέπει νὰ ἔχουν πλούσιο, σκοτεινὸ κι ἀνεξερεύνητο ψυχικὸ κόσμο.

Κάθε φορὰ ποὺ ἀκούω ἕνα ράδιο-ρομάντσο, διερωτῶμαι πὼς εἶναι δυνατὸν νὰ συνωστίζονται τόσοι πολλοὶ βαθεῖς τύποι σὲ μία ἐκπομπὴ διάρκειας ἑνὸς τετάρτου. Εἶναι μία περίπτωσις ποὺ θυμίζει τὸ καπέλλο τοῦ θαυματοποιοῦ – ἀπὸ ὅπου ἀναπηδοῦν διαρκῶς κουνέλια.

Ὁ συγγραφεὺς ἑνὸς ράδιο-ρομάντσου ἔχει σὲ τελευταῖα ἀνάλυση πολλὲς ὁμοιότητες μὲ ἕναν θαυματοποιὸ – ἢ μὲ μία κουνέλα: Πρέπει νὰ γεννᾶ διαρκῶς. Ἄλλο παράδειγμα:

ΕΚΕΙΝΗ: Νοιώθω τόσο διαφορετικὴ ἀπὸ τὶς ἄλλες. Μερικὲς φορὲς ὅταν περπατῶ μόνη σὲ ἕνα δάσος σκέπτομαι πόσο περίεργη εἶναι ἡ ζωή…

ΕΚΕΙΝΟΣ: Πόσο δίκιο ἔχεις.

ΕΚΕΙΝΗ: Θὰ ἤθελα νὰ πεθάνω στὴν κορυφὴ ἑνὸς βουνοῦ.

ΕΚΕΙΝΟΣ: Πὼς λάμπουν τὰ μάτια σου…

ΕΚΕΙΝΗ: Νοιώθω σὰ νὰ ὑπάρχουν τρεῖς γυναῖκες μέσα μου…

Τὸ ράδιο-κοινὸ αἰσθάνεται πάντα μία ἰδιαίτερη ἡδονὴ ἐξερευνώντας τὸ σκοτεινὸ δάσος τῆς σλαβικῆς ψυχῆς, ποὺ εἶναι φανερὸ ὅτι διαθέτει ἡ ἡρωίς.

Γιὰ τὸν ἥρωα τὰ πράγματα εἶναι βέβαια ἀπελπιστικά. Τὸ νὰ ἔχεις πάρε-δῶσε μὲ μία νέα, ἡ ὁποία ἔχει τρεῖς γυναῖκες μέσα τῆς δὲν εἶναι καθόλου εὔκολο πράγμα. Ἰδίως ὅταν σκέπτεσαι ὅτι θὰ ἔλθει μία μέρα ποὺ θὰ τὶς παντρευθῆς, θὰ τὶς ντύνης καὶ θὰ τὶς ταΐζης- καὶ τὶς τρεῖς…

Ἀλλὰ τὸ θέμα δὲν ἐξαντλεῖται, βέβαια, σὲ ἕνα ἄρθρο τόσο σύντομο καὶ τόσο πρόχειρο. Κάποτε θὰ χρειασθῆ νὰ ὁλοκληρώσω τὴ συνταγή.

Πρὸς τὸ παρὸν ἄς μου ἐπιτραπῆ νὰ σταματήσω ἐδῶ. Ἡ ὥρα εἶναι ἀκριβῶς 11.30 καὶ τὴν ὥρα αὐτὴ δὲν γράφω ποτέ:

Ἀκούω ραδιόφωνο…