Τετάρτη 28 Οκτωβρίου 2009

Το "κατοχικό πενάκι" του Φωκίωνα Δημητριάδη

"AΠO της 6ης πρωινής τα ιταλικά στρατεύματα θα κινηθούν εναντίον της Eλλάδος. Τελεσίγραφο στον Eλληνα πρωθυπουργό απ τον Iταλό πρέσβη Eμμανουέλ Γκράτσι".
Αυτόν τον πρωτοσέλιδο τίτλο αντίκρισαν οι αναγνώστες των περισσότερων αθηναϊκών εφημερίδων το πρωινό της Δευτέρας 28 Οκτωβρίου του 1940. Δεδομένου μάλιστα, ότι το τελεσίγραφο επιδόθηκε στον Μεταξά στις 3 τα χαράματα, εύκολα φαντάζεται κανείς τον αγώνα δρόμου των συντακτών της εποχής, να προλάβουν να τυπώσουν δεύτερο φύλλο, το λεγόμενο "έκτακτο παράρτημα", με τη μεγάλη είδηση. H κήρυξη του πολέμου, με το τελεσίγραφο του Γκράτσι, στάθηκε για την Ελλάδα -που η διχόνοια πάντοτε την κατέτρωγε- ένα σύνθημα πρωτοφανούς ομοψυχίας. Μπροστά στην απειλή η ελληνική συνείδηση ανασκουμπώθηκε και εξεγερμένη τέθηκε επί ποδός για δράση. Οι εικαστικοί καλλιτέχνες επιστρατευμένοι κι αυτοί, στο μέτωπο ή στα μετόπισθεν, απεικόνισαν την εξάμηνη ελληνοϊταλική σύγκρουση, που κατέληξε σε θρίαμβο για την Ελλάδα κι εξευτελισμό του φασιστικού καθεστώτος. Mε κάθε πρόσφορο εικαστικό μέσο, απ' την πρώτη στιγμή θ’ αποτυπώσουν παραστατικά τη γενική έξαρση, αλλά και τον παράλογο ενθουσιασμό των Ελλήνων, την πολεμική ορμή και το μεγαλείο της νίκης, αλλά και τις δοκιμασίες, τις κακουχίες και τα βογγητά των πληγωμένων, ακόμη κι αυτόν τον ίδιο το θάνατο. Εκτός από τους ζωγράφους που φιλοτέχνησαν σειρές (... όπως οι Αλεξανδράκης, Προκοπίου, Αργυρός) ή μεμονωμένα έργα ( Γουναρόπουλος, Kαπράλος, Bυζάντιος, Φρ. Aριστεύς, Nείρος, Σπ. Bασιλείου, Παρθένης κ.ά. ) στην ηθική ενίσχυση του άμαχου πληθυσμού και στην καλλιέργεια αλληλεγγύης στις οικογένειες των στρατευμένων, συνέβαλαν κατά κύριο λόγο με τις αφίσες τους, οι τότε σπουδαστές του εργαστηρίου χαρακτικής της Σχολής Καλλών Τεχνών του Γιάννη Kεφαλληνού (Tάσσος, Bάσω Kατράκη, K. Γραμματόπουλος κ.ά.) και οι σκιτσογράφοι των εφημερίδων της εποχής. Τα πρώτα "πενάκια" που επιστρατεύτηκαν ήταν οι επιφανείς σκιτσογράφοι Φωκίων Δημητριάδης, Γ. Γκέιβελης, Στ. Πολενάκης, Aν. Bλασσόπουλος, Σοφοκλής Aντωνιάδης, Aν. Bώττης, Παυλ. Παυλίδης, K. Mπέζος, N. Kαστανάκης, Mιχ. Nικολινάκος και ακολούθησε μια χορεία νεότερων, μα το ίδιο αξιόλογων γελοιογράφων. Aπ’ την έναρξη του πολέμου και μέχρι την εισβολή των Γερμανών στην Eλλάδα τον Απρίλιο του 1941, η ελληνική γελοιογραφία θα φτάσει στην ύψιστη ακμή της. Φτάνοντας ενίοτε στα όρια μεταξύ σάτιρας και προπαγάνδας, θα κατεξευτελίσει την κωμική οίηση του Mουσολίνι και τις συνεχείς πανωλεθρίες του ιταλικού στρατού, ομολογουμένως τόσο εύστοχα, ώστε να σχηματίζεται η εντύπωση, περισσότερο σήμερα, πως ο πόλεμος κατά των Ιταλών υπήρξε μια ακολουθία από εύκολες νίκες. Σχεδόν πλάι σε κάθε χρονογράφημα, υπήρχε στις σελίδες των εφημερίδων και μια γελοιογραφία που εξήρε τα κατορθώματα του εύζωνα. Το τσαρούχι που πετάει τον Μουσολίνι στη θάλασσα (...θα πρέπει να είναι σκίτσο του Πολενάκη) τυπώθηκε σε αμέτρητα φυλλάδια για να μοιραστεί στις γειτονιές της Αθήνας. Το χαρακτηριστικό σκίτσο του Αγήνορα Αστεριάδη με τον εύγλωττο τίτλο "VINCEREMO", που απεικόνιζε έναν σκύλο να κατουράει το αρχικό του ονόματος του Μουσολίνι και την υπερφίαλη δήλωσή του, που ήταν γραμμένη σε μια κολώνα, τοιχοκολλήθηκε σε πολυσύχναστα σημεία της πρωτεύουσας, πλάι στο γνωστό "Στιλέτο" του χαράκτη Τάσσου (...έργο που πριν γίνει αφίσα, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Νεοελληνικά Γράμματα" στο τεύχος της 16ης Νοεμβρίου 1940).  

Το δίπτυχο του Φωκίωνα Δημητριάδη, που δημοσιεύτηκε στα "Aθηναϊκά Nέα" (..στο φύλλο της 6ης Aπριλίου ’41, ακριβώς την ημέρα που εκδηλώνεται η γερμανική επίθεση στα ελληνικά σύνορα) με υπέρτιτλο "H ιστορία επαναλαμβάνεται..." και υπότιτλο "...Θα απαντήση και πάλιν η ελληνική λόγχη" χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα ακόμα και στα "επιστολικά δελτάρια" της εποχής. Στην ανατύπωση της αφισέτας,που στη μια πλευρά απεικόνιζε το Μουσολίνι και στην άλλη, σ' ένα πανομοιότυπο σκίτσο, το Χίτλερ (...κάτι σαν εναλλαγή προσώπων στο ρόλο του σφαγέα, δηλαδή) η λεζάντα ήταν πάντα δίγλωσση -ελληνικά και αγγλικά- ώστε το σαφές μήνυμα να μεταφέρεται και στο εξωτερικό. Σε πολλές ξένες εφημερίδες, άλλωστε (...κυρίως βρετανικές και γαλλικές) αναδημοσιεύονταν και πολλά αντιφασιστικά και αντιναζιστικά σκίτσα ελλήνων γελοιογράφων. Αυτές οι πρώτες κινήσεις των ελλήνων σκιτσογράφων και χαρακτών, δήλωναν στην ουσία πως, ολόκληρος ο ελληνικός λαός πια, ήταν έτοιμος για οργανωμένη αντίσταση, όχι μόνο εναντίων των ξένων κατακτητών, αλλά και των εγχώριων φασιστικών ανδρεικέλων τους. Ας μην ξεχνάμε πως, η Μεταξική λογοκρισία απαγόρευε τη δημοσίευση σκίτσων που σατίριζαν τον Ντούτσε τον πρώτο καιρό της ιταλικής επίθεσης και μέχρις ότου ο ελληνικός στρατός σημειώσει τις πρώτες νίκες του στα βορειοηπειρωτικά βουνά. Επίσης, στα πλαίσια μιας πολιτικής "μη εξερεθισμού της ναζιστικής Γερμανίας", η ελληνική κυβέρνηση είχε απαγορεύσει γενικώς τη δημοσίευση σκίτσων του Χίτλερ (...ήταν η περίοδος που η Αθήνα επένδυε ακόμα πολιτικά σε μια "μεσολάβηση" του Βερολίνου προς τη Ρώμη). Είναι γνωστή η περιπέτεια -σε μια απ' τις πιο δύσκολες καμπές του πολέμου- μερικών από τα πιο λαμπρά ονόματα της ελληνικής διανόησης. Το Δεκέμβρη του 1940 συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στην Ασφάλεια, όπου και κρατήθηκαν για 48 ώρες, ο διευθυντής του περιοδικού "Νεοελληνικά Γράμματα" Δημήτρης Φωτιάδης, ο Κώστας Βάρναλης, ο Μ. Καραγάτσης, ο Νίκος Καρβούνης, ο Γιάννης Κορδάτος, ο Άγις Θέρος, ο Θέμος Κορνάρος κι ο Ασημάκης Πανσέληνος. Αφορμή ήταν η δημοσίευση άρθρου του Καραγάτση, στο οποίο ανέφερε ότι ο ιταλικός φασισμός είναι ιμπεριαλιστικός, δίχως ηθική συνέπεια και πολιτική συνέχεια. Αιτία -βέβαια- η αντιφασιστική αρθρογραφία όλων, τόσο στα "Νεοελληνικά Γράμματα" όσο και στον ημερήσιο τύπο, ιδιαίτερα στην εφημερίδα "Πρωία".
Τις μεθόδους της Μεταξικής κυβέρνησης προσπάθησαν να διατηρήσουν και να "εξελίξουν" οι μετέπειτα κατοχικές κυβερνήσεις, υπό τους Τσολάκογλου, Κορυζή, Λογοθετόπουλο και Ιωάννη Ράλλη (...πατέρα του Γεωργίου), γνωστούς και ως Κουϊσλινγκ, αλλά όπως ήταν φυσικό, στάθηκε αδύνατο να επιβάλουν λογοκρισία στο σύνολο του Τύπου και ν' αντιμετωπίσουν την ευρηματικότητα και το πάθος του λαού, που αντιστέκονταν με κάθε μέσο για την απελευθέρωση, αλλά και την επιβίωσή του. Στην Αθήνα, αλλά και στη Θεσσαλονίκη, ξεφυτρώνουν νέα έντυπα με αποκλειστικό σχεδόν περιεχόμενο τη γελιοποίηση των εισβολέων, ενώ και τα αποκαλούμενα "οικογενειακά έντυπα" προσθέτουν ειδικές σελίδες χιούμορ για την περίσταση. Παράδειγμα νέου εντύπου, προσανατολισμένου στον σχολιασμό του πολέμου με σκίτσα ή κόμικ, είναι το περιοδικό "Aέρα" που κυκλοφορεί το πρώτο τεύχος του το Σάββατο 7 Μαρτίου 1941 και προλαβαίνει να εκδώσει άλλα τρία. Απ' τα "οικογενειακά" περιοδικά αξίζει να σημειωθεί ο "Θησαυρός", που πρόσθεσε στις σελίδες του την ενότητα γελοιογραφιών "Επί ποδός πολέμου" με αποθησαυρισμένο υλικό των κορυφαίων σκιτσογράφων εκείνου του καιρού. Ειδική μνεία οφείλουμε επίσης, στο περιοδικό "Ο φανός των Συντακτών", ένα σατιρικό έντυπο, που προπολεμικά συνόδευε με ευτράπελα και πιπεράτα σχόλια τις κοσμικές εκδηλώσεις των εργαζομένων στο χώρο του Τύπου και κυρίως τον ετήσιο "Χορό των συντακτών". Στις 28 Φεβρουαρίου 1941, προσαρμοσμένο στο εμπόλεμο κλίμα, το περιοδικό κυκλοφόρησε με αλλαγμένο λογότυπο, ως "Ο πολεμικός φανός" και τη λεζάντα "Εκδίδεται συσκοτισμένος, σύμφωνα με τη διαταγή περί συσκοτίσεως των φώτων". Αιχμή του δόρατος της έντυπης σάτιρας, βέβαια, παρέμεναν οι μεγάλες εφημερίδες της εποχής, η "Καθημερινή", το "Ελεύθερον Βήμα", τα "Αθηναϊκά Νέα" (..."πρόγονοι" των εφημερίδων "Το Βήμα" και "Τα Νέα", που κυκλοφορούν μέχρι σήμερα), ο "Ασύρματος" κ.ά.
Στο "Ελεύθερον Βήμα", στις 2 Νοεμβρίου του 1940, δημοσίευσε το πρώτο του πολεμικό σκίτσο και ο Φωκίων Δημητριάδης, δέκα σκίτσα του οποίου, διάλεξα να παρουσιάσω σ' αυτό το μικρό αφιέρωμα. Αυτή η πρώτη του πολεμική γελοιογραφία δεν διέφερε κατά πολύ από το ύφος και την τεχνική των συναδέλφων του, εκείνη την περίοδο. Είχε τίτλο "Ο προστάτης των μικρών" και παρουσίαζε ένα παιδί σε μικρή ηλικία, ντυμένο με τη χαρακτηριστική ενδυμασία του εύζωνα, να προτάσσει τη λόγχη του στο Μουσολίνι, ενώ την όλη σκηνή παρακολουθούν τέσσερις γυναικείες φιγούρες που παριστάνουν τη Λιβύη, την Αιθιοπία, την Αλβανία και τα Δωδεκάνησα. Ακολούθησαν δεκάδες σκίτσα αντιφασιστικού χαρακτήρα, τόσο στο "Ελεύθερον Βήμα" όσο και στα "Αθηναϊκά Νέα", κάποια από τα οποία, μπορείτε να δείτε και στη σελίδα minipress.gr Εν τάχει, ξεχωρίζω το δίδυμο "Φράνκο-Ντούτσε" (Aθηναϊκά Nέα, 6 Mαρτίου 1941), το "Τώρα που ήλθε η άνοιξη" με τον Μουσολίνι να χτυπά την πόρτα του ναζισμού, λέγοντας: "Ελεήστε τον σακάτη" (Ελεύθερον Bήμα, 9 Mαρτίου 1941) κι ακόμη το εξαιρετικό εκείνο σκίτσο, όπου ο Μουσολίνι κείται επάνω σε πλήθος, μύριες λόγχες, με τίτλο: "H ταν ή επί των" (Ελεύθερον Bήμα, 24 Nοεμβρίου 1940). Η έξυπνη λεζάντα παίζει πάντα σημαντικό ρόλο στην επιτυχία... στην απήχηση μιας γελοιογραφίας. Ο συντονισμός εικόνας και λόγου αναδεικνύει τον παιδευτικό, τον πολύτιμα πολιτιστικό ρόλο του σκίτσου, άσχετα αν κάποιοι το θεωρούν παρακατιανή, παρακαλλιτεχνική δημιουργία. H λεζάντα του Δημητριάδη υποδηλώνει επίσης, την προσωπική του παιδεία, με τους τόσους παραλληλισμούς, τους υπομνηματισμούς και τις υπαινικτικές βολές του.
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, το σκίτσο του Φωκίωνα Δημητριάδη διαφοροποιείται, τεχνικά και αισθητικά. Αποκτά -στη μαυρόασπρη εκδοχή του- άπειρες αποχρώσεις του γκρίζου κι ένα σβησμένο φόντο αναγεννησιακής γκραβούρας και λειτουργεί σε πολλά επίπεδα, ιδιαίτερα όταν ο δημιουργός δεν αρκείται απλώς στη γελοιογραφία, αλλά αποβάλει τα εμβληματικά "κλισέ" και εικονογραφεί τη ζοφερή πραγματικότητα. Ως λειτουργός της δημόσιας γραφής, με τη σημασία και της καταγραφής και της καταγγελίας, μέσα στην κοινωνία και για την κοινωνία, παρουσιάζει σημαντικότατο πολιτιστικό έργο, που μάλιστα απευθύνεται σε διεθνές κοινό, αφού η δουλειά του ανατυπώνεται και σε ξένες εφημερίδες.
Οι κατοχικές γελοιογραφίες του Φωκίωνα Δημητριάδη χρωματίζονται από τον έντονο συναισθηματισμό, τη νοσταλγία των παλαιών ημερών της ελευθερίας και την προσμονή της λύτρωσης. Αυτό που ξεχωρίζει στον Φωκίωνα Δημητριάδη, είναι ο έντονος λυρισμός, οι ελεγειακές εξάρσεις και ο πικρός σαρκασμός, όπως γράφει ο Αρτέμης Ψαρομηλίγκος στο εισαγωγικό σημείωμα της ειδικής έκδοσης της "Ελευθεροτυπίας" του Σαββάτου, απ' όπου και τα δέκα σκίτσα που παρουσιάζονται εδώ.
Εγώ κλείνοντας, θα πω μόνο πως, η δύναμη αυτών των σκίτσων είναι τέτοια, που δεν χρειάζεται καν λόγια για ν' αγγίξει τη μνήμη των μεγαλυτέρων και την ευαισθησία των νεοτέρων...

Οι ένδοξοι νικηταί ! ~ CHEATED OF VICTORY  

 "Δυστυχώς, στρατηγέ μου, τα παράσημα δεν έχουν σήμερα καμίαν αξία" 
"SORRY, GENERAL, DECORATIONS HAVE NO VALUE TODAY"
   

"YOUR MONEY OR YOUR LIFE" 
"Το βαλάντιον ή την ζωή σου" 
- Ώστε δεν έχεις πενήντα λίρες να μου δώσεις? Τότε είσαι κομμουνιστής και θα τουφεκισθείς!
 

Κατηγορώ... ~ J' ACCUSE  

Απ' τα κόκκαλα βγαλμένη... ~ HYMN TO LIBERTY 

 

"Δεν το θέλω. Σκότωσες τον μπαμπά μου!" 
"YOU KILLED MY DADDY"

 Η τιμή ενός ψωμιού ~ THE PRICE OF BREAD 

 Πανδαισία! ~ NOTHING EVEN FOR THE SCAVENGER

Σκουπίδια του 1941 ~ GARBAGE-1941 

Συναγερμός ~ THE ALARM   

Το λεύκωμα με τα κατοχικά σκίτσα του μεγάλου αυτού έλληνα σκιτσογράφου, του " πρύτανη της ελληνικής γελοιογραφίας", όπως τον χαρακτηρίζουν πολλοί, συνάδελφοί του και μη, τυπώθηκε -αρχικά- στις Η.Π.Α. από τον εκδοτικό οίκο Rinehart & Company Inc. το 1946, με τον τίτλο "Shadow over Athens". Το 2004, το ίδιο λεύκωμα επανεκδόθηκε βελτιωμένο και κυκλοφορεί στην Ελλάδα από τον εκδοτικό οίκο Modern Times, με τον τίτλο "Σκιά πάνω από την Αθήνα"Ακόμη, για όποιον ενδιαφέρεται, κυκλοφορεί και CD ROM απ' το Πολυτεχνείο της Πάτρας, με αναπαραγωγή των σκίτσων του στο "Ελεύθερον Bήμα" από το 1922 έως το 1934.

9 σχόλια:

  1. Tα θερμά μου συγχαρητήρια,
    αξιολάτρευτη ανιψούλα μου!
    Σπουδαία ανάρτηση,τα δε σκίτσα συγκλονιστικά!
    Κοριτσάκι μου, να είσαι καλά!
    Σε φιλώ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Εξαιρετικό αφιέρωμα. Με συγκινεί ιδιαίτερα αυτή η εποχή και οι κάθε είδους αποτυπώσεις της, πέρα από τις δημοσιογραφικές/φωτογραφικές.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ευχαριστούμε για τις χρήσιμες πληροφορίες. Πολύ καλό το αφιέρωμά σου. Αν θέλεις πέρνα από το blog μου. `Εχω κι εγώ μια σχετική ανάρτηση.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Εγώ σας ευχαριστώ, παιδιά !! Δυστυχώς, δεν έχω πολύ χρόνο ν' ασχοληθώ με το ίνδερνετ αυτές τις μέρες (...ήρθα κατευθείαν απ' το νοσοκομείο, ν' αλλάξω και να ριμαδοφάω μια στάλα, να κάνω ένα μπάνιο και θα ξαναφύγω), αλλά να ξέρετε πως σας σκέφτομαι... όλους.
    ΙΖΑ, σ' ευχαριστώ που πέρασες! Δεν είχα προσέξει ότι έχεις κι άλλο ιστολόγιο (...κολλημένη με το RADIO THEATER κι εγώ). Έρχομαι πάραυτα...

    Σας ασπάζομαι σταυρωτά ! :-)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Όντως, καταπληκτικά και πολύ σπάνια σκίτσα του Φ. Δημητριάδη, που επιρρώνουν απόλυτα το "μιά εικόνα χίλιες λέξεις".
    Εύγε, σύνοικε!

    Θα ήθελα εδώ να τα συνδέσω με το έργο ενός άλλου διάσημου γελοιογράφου, του Σταμάτη Πολενάκη, που διακρίθηκε ιδιαιτέρως εκείνη την περίοδο και που δημιούργησε και το πρώτο ελληνικό κινούμενο σχέδιο (αν και αναφέρεται στην περίοδο του ελληνικού θριάμβου κι όχι σε εκείνην της κατοχής):
    http://www.youtube.com/watch?v=pGmnLoCX8BM

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΑΝΑΡΤΗΣΗ!

    Σήμερα αξιώθηκα να τη διαβάσω, επιστρέφοντας από τη δουλειά! Κι όσο κι αν σου φανεί περίεργο με ξεκούρασε..με έκανε να ξεχαστώ!

    Μπράβο ξαδέρφη, τεκμηριωμένο κείμενο και τα σκίτσα πραγματικά άγνωστα (σε μένα!). Άνθρωπος που αγαπώ από παιδί την ιστορία, δε σου κρύβω ότι κατενθουσιάστηκα! Θα το τυπώσω και για τον πατέρα μου, να το διαβάσει!

    Πολλά φιλάκια μαζί με την αγάπη μου σου στέλνω ξαδέρφη!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Εκπλήσσομαι από την διεισδυτικότητα στα αφιερώματα σας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Μετά το ένθετο της Ελευθεροτυπίας, 'ηρθε η ανάρτησή σου, για να μου δώσει μια ολοκληρωμένη εικόνα, για αυτό που λέμε δύναμη του σκίτσου.
    Απίστευτη ευγλωτία με λίγες μολυβιές!
    Ευτυχώς που υπήρξαν και αυτοί που με την πένα τους μας μετέφεραν την πραγματική ιστορία.
    Γιατί αν περιμέναμε απο τους ιστορικούς, πρώτα θα γινόμασταν ιστορία και μετά θα την μαθαίναμε
    Να είσαι καλά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Βαγγέλη μου, ακριβώς... μα ακριβώς όμως, όπως τα λες. Ενίοτε μάλιστα, κάποια σκίτσα δε "γράφουν" μόνο ιστορία, αλλά και ποίηση !!!

    webwalker, ειδικότης μας η διεισδυτικότης !!! :-)
    Μου έδωσες ιδέα για σλογκανάκι :-)

    Ξαδερφούλη, ούτε εγώ τα ήξερα τα συγκεκριμένα (...ντροπή και αίσχος μου). Γνώριζα μόνο τις χαρακτηριστικές γελοιογραφίες της εποχής, που έχουν χρησιμοποιηθεί σε άπειρα αφιερώματα. Το ένθετο της Ελευθεροτυπίας έχει πάρα πολλές τέτοιες, όπως και κάποιες γνωστών ξένων γελοιογράφων. Δεν ξέρω αν οι συγκεκριμένες ξεχώρισαν και τότε (...πολλοί μπορεί να θεωρούσαν ότι ο δημιουργός τους "φωτογράφιζε" απλώς την καθημερινότητα), αλλά σήμερα νομίζω πως ξεχωρίζουν. Τολμώ να πω μάλιστα, πως κάποια απ' αυτά τα σκίτσα μπορούν να σταθούν επάξια δίπλα σε πασίγνωστα έργα τέχνης ανάλογου περιεχομένου, όπως ας πούμε, στον πίνακα του Francisco Goya "The Third of May 1808" ==> http://grunt.space.swri.edu/artsofwar/3rdmay.jpg

    Γλυκό μου Παυσικραιπαλάκι, το έκανες πάλι το θαύμα σου !!! Τι βίδεος είν' ευτούνος, ωρέ ? Που τον εξετρούπωσες ? :-)

    Φιλάκια σε όοοοοοοοοοοοοοοοοοοοοοολους !!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή