Ο καλός υπηρέτης είναι ο κύριος του κυρίου του...

Τις περισσότερες φορές -λένε- οι καρατερίστες (οι ηθοποιοί δηλαδή που ερμηνεύουν χαρακτήρες -carattere στα ιταλικά- σε ηθογραφικά, συνήθως, έργα) κλέβουν ανετότερα την παράσταση, μερικές φορές εις βάρος ακόμη και των πρωταγωνιστών… Το συναμφότερο μιας δεινής συγγραφικής πένας και ενός εξαιρετικού υποκριτικού ταλάντου, κάνουν αυτούς τους ρόλους, πραγματικά, αβανταδόρικους…

Καρατερίστες, όμως, δεν υπάρχουν μόνο στο θέατρο, τον κινηματογράφο ή την τηλεόραση. Υπάρχουν, βεβαίως, και στη ζωή –από την οποία εμπνέονται, ενίοτε, οι συγγραφείς… Και χαρακτήρα αδρό σε κάνουν τα χούγια, τα κουσούρια, η κινησιολογία, που, ενίοτε, τα κληρονομείς και από αυτήν ακόμη την εργασία σου…

Έχω την πεποίθηση πως κάθε μα κάθε επάγγελμα, αν το ασκεί κανείς με όρεξη, αφοσίωση, δημιουργικότητα, άλλα και αγάπη (ή μεράκι επί το ελληνικότερον) μπορεί να εμπλουτίσει τον χαρακτήρα του ανθρώπου που το εξασκεί ώστε, στο είδος του, να γίνει μαΐστορας ή και καλλιτέχνης. Έτσι, γοητευτικοί χαρακτήρες τόσο της ζωής όσο και της τέχνης, είναι –ή μπορούν να είναι- θαρρώ, όσοι ασκούν το επάγγελμα του υπηρέτη…

Εδώ θα ασχοληθώ ειδικότερα με το επάγγελμα του μπάτλερ ή θαλαμηπόλου, ελληνιστί. Πάντα με σαγήνευαν οι υπηρέτες εκείνοι που πολλές φορές γίνονταν αριστοκρατικότεροι των αφεντικών τους στις ταινίες –ή κύριοι των κυρίων τους, όπως μας λέει ο Άγγλος Σάμιουελ Μπρέτσον που θα σας συστήσω παρακάτω.

Η τέχνη του υπηρετείν έχει κώδικες, νόρμες και, φυσικά, μυστικά…

Θυμάμαι αίφνης τα λόγια του Ιταλού ηθοποιού, Giustino Durano, ως θείου του Roberto Benigni και αρχισερβιτόρου, στην διάσημη ταινία “La vita è bella” όταν του υπεδείκνυε πως θα έπρεπε να σερβίρει:

«Να θυμάσαι το ηλιοτρόπιο: Υποκλίνεται στον ήλιο, μα όταν είναι στραμμένο προς το έδαφος, σημαίνει πως είναι νεκρό… Σερβίρεις, δεν είσαι υπηρέτης! Το σερβίρισμα είναι τέχνη! Ο Θεός υπηρετεί τους ανθρώπους, χωρίς να είναι υπηρέτης τους…»

Το τεύχος αριθμός 144 των ΕΙΚΟΝΩΝ του Αυγούστου του 1958 μας παρουσιάζει έναν μαιτρ του είδους, διδάσκοντος την «δύσκολη και περιφανή τέχνη των οικοθεραπόντων και αρχιτρικλίνων» -τον Σαμούηλ (όπως τον λέει) Μπρέτσον [1]. Ο κύριος Σαμουήλ ισχυρίζεται ότι: «Η δουλειά του σπιτιού, δεν είναι δουλειά. Είναι τέχνη κι επιστήμη!» κι ο έχων ώτα ακούειν, ακουέτω…

Τα επαγγέλματα θεραπείας και ξενίας, στον τόπο μας, τείνουν συχνά να έχουν έναν χαρακτήρα υποτιμητικό και το υπηρετείν ένα πρόσωπο ή μια ομάδα ατόμων, συχνά θεωρείται μορφή λίγο ή πολύ αξιοπρεπούς δουλείας… Μόλις τα μεταπολεμικά χρόνια άρχισε και στην Ελλάδα η οικιακή τέχνη να παίρνει τη θέση της και να αποτελή αντικείμενο μιας πιο συστηματικής μελέτης, με την αντίστοιχη νομοθετική και κοινωνική συμπαράσταση του Κράτους. Σε άλλες όμως χώρες και ιδιαίτερα στις λατινικές και τις αγγλοσαξονικές, τα οικιακά επαγγέλματα, όπως και τα επαγγέλματα ξενίας, κάθε άλλο παρά υποτιμητικά θεωρούνται. Οι αρχιτρίκλινοι, οι οινοχόοι, οι θυρωροί, οι οικοθεράποντες όχι μόνον είναι περιζήτητοι και αμείβονται αδρότατα, αλλά θεωρούν και τους εαυτούς των σαν μέλη μιας ειδικής «κάστας» που έχει με τον καιρό καλλιεργήσει εντελώς δικά της ήθη και δικά της, επίσης, προνόμια…

ΑΤΣΑΚΙΣΤΟΣ, ΑΛΥΓΙΣΤΟΣ, ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΟΣ, Ο ΟΙΚΟΘΕΡΑΠΩΝ ΘΑ ΜΕΤΑΦΥΤΕΥΘΕΙ ΜΟΝΟΝ ΕΚΕΙ ΟΠΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΚΥΡΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΛΟΓΟΙ

Δεν είναι ανάγκη να αναχθή κανείς στον Επίκτητο για να υπενθυμίσει πως μια σχέση υπηρετούντος και υπηρετουμένου δεν είναι κατ’ ανάγκην σχέση κυρίου προς δούλον, ούτε να ανασύρει από την ιστορία άλλα παραδείγματα παρακοιμωμένων, που έπαιξαν ρόλο αποφασιστικό στη μοίρα των εστεμμένων.[2] Ο γέρος Σκωτσέζος υπηρέτης της βασιλίσσης Βικτωρίας, ο Τζων Μπράουν, ήταν το πιο αξιοσέβαστο πρόσωπο στα ανάκτορα του Όσμπορν κι ακόμη και στις σύγχρονες αμερικάνικές δυναστείες, το να παίζης σκάκι με τον «μπάτλερ» σου, θεωρείται όχι μόνο αξιοπρεπές, άλλα κι ενδεδειγμένο… Απλούστατα, γιατί οι «μπάτλερς» είναι κατ’ έθιμον, περίφημοι σκακισταί!

Είναι επίσης βαθύτατα σπουδασμένοι σ’ ένα σωρό θέματα –από εραλδική [3] μέχρι οπλονομία… Χρησιμοποιούν ένα λεξιλόγιο πολύ προσεγμένο, που προϋποθέτει ανάγνω

ση καλών λογοτεχνικών κειμένων, και οφείλουν να έχουν ένα αισθητικό κριτήριο αρκετά ανεπτυγμένο, ώστε όχι μόνον να εναρμονίζουν χρωματικούς συνδυασμούς γραβάτας, κάλτσας και γιλέκου, άλλα και να αποφεύγουν τυχόν σαδιστικές φωτιστικές μεταχειρίσεις των ζωγραφικών πινάκων, στα σπίτια όπου υπηρετούν. Ο οικοθεράπων στα οικιακά επαγγέλματα, όπως και ο αρχιτρίκλινος (ο «μαιτρ» των λατινικών χωρών) στα επαγγέλματα ξενίας, αισθάνονται κυρίως πως κατέχουν θέσεις εμπιστοσύνης και πως είναι φορείς ενός λειτουργήματος που άπτεται άλλων μεγάλων περιοχών των ανθρωπίνων σχέσεων, όπως είναι η διπλωματία και η εθιμοτυπία. Παράδειγμα ο κ. Σαμουήλ Μπρέτσον.

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ της Κας Μπήτον (Mrs Beeton’s , Book of Household Management)είναι για τον αγγλοσαξονικό κόσμο ό,τι ήταν ο Τσελεμεντές, στα παλιώτερα χρόνια, για τις Αθηναίες νοικοκυρές. Ο Σαμουήλ Μπρέτσον το διαβάζει τακτικά όχι δια να το συμβουλευθή, άλλα για να το υπομνηματίσει…

Με το άψογο μαύρο του σακκάκι, με το στενό ριγέ του παντελόνι, ο κ. Μπρέτσον ομοίαζει κάτι μεταξύ καθηγητού και συμβολαιογράφου, μα στην πραγματικότητα το σημερινό του λειτούργημα και πιο επικερδές είναι και, εδώ που τα λέμε, διασκεδαστικώτερο…

Είναι ο προσωρινός οικοθεράπων του διακεκριμένου εκείνου εκλαϊκευτού της κλασικής μουσικής, του Αμερικανού πιανίστα, Λιμπεράτσε. Το οποίον σημαίνει ότι είναι ένας από τους πιο ακριβά αμειβόμενους «μπάτλερς» της υφηλίου.

Στα πενήντα χρόνια της επαγγελματικής του ζωής (ο Σάμουελ Μπρέτσον έχει περάσει σήμερα τα εξήντα), ο πρύτανις αυτός της δυναστείας των οικοθεραπόντων είχε πάντα την ικανοποίηση ότι διάλεγε αυτός τους κυρίους του, κι όχι μόνον ταξίδευε μαζύ τους σ’ όλον τον κόσμο, αλλά και πριν από δέκα χρόνια, είχε την ευτυχία να κληρονομήσει έναν από αυτούς! Τα χρήματα αυτά ο Σάμουελ Μπρέτσον τα διέθεσε για την… διαιώνιση του λειτουργήματος: Άνοιξε, μ’ άλλα λόγια, μια Ακαδημία Οικιακού Προσωπικού, στην Μπρόμπτον Ρόουντ της Νάϊτ-Μπρίτζ, στην καρδιά του κοσμικού Λονδίνου…

ΑΥΤΑ ΤΑ ΧΕΡΙΑ –λεπτά, πειθαρχημένα, φροντισμένα- έχουν σερβίρει τιτλούχους κι εστεμμένους κι έχουν ανοίξει πόρτες για διαπρεπείς παράγοντες της διεθνούς ζωής. Από την Ακαδημία Οικιακών Επαγγελμάτων του Σαμουήλ Μπρέτσον, έχουν περάσει μέχρι σήμερα περί τους 5.000 μαθηταί κι όλοι έχουν βρει θέσεις ζηλευτές στα ξενοδοχεία και τα αρχοντικά της υφηλίου…

Να μερικά από τα μαθήματα που διδάσκονται στις… κατώτερες τάξεις: Κοπή και σερβίρισμα κρεάτων και πουλερικών, στρώσιμο τραπεζιού, σερβίρισμα κρασιών, συντήρηση ενδυμασιών, ετοιμασία αποσκευών, υποδοχή, άνοιγμα εξώθυρας, αναγγελία, ορθή χρήση τηλεφώνου, καθαρισμός ασημικών, καθαρισμός και συντήρηση πυροβόλων όπλων, [4] γαλλική κουζίνα, καθήκοντα θεραπαινίδων κλπ., κλπ.

ΤΟ ΣΩΣΤΟ ΚΟΨΙΜΟ του κρέατος και των πουλερικών, είτε στην κουζίνα, είτε στην πιατέλλα, προϋποθέτει μια λεπτομερή γνώση ανατομίας, καθώς κι ένα ειδικό μαχαίρι που πρέπει να το κρατάη κανείς σωστά –όχι σαν μαχαίρι μα σαν σμίλη…

Είναι εμφανές ότι τα σύνορα οικοθεραπείας και ξενίας εφάπτονται, αν και στην σύγχρονη ξενοδοχειακή επιστήμη τείνει να υπάρξει ένας σαφής διαχωρισμός, ιδίως στην Αμερική: Ο οικοθεράπων υπηρετεί πρόσωπα, ενώ ο ξενοδοχειακός θεράπων (λέγει η αμερικανική σχολή) υπηρετεί πράγματα (το τραπέζι, το δωμάτιο κ.ο.κ.). Σ’ αυτό αντιτάσσεται η γαλλική σχολή (και, φυσικά, η ελβετική[5]), η οποία αρνείται να αφαιρέσει από τα επαγγέλματα ξενίας τον κατ’ εξοχήν προσωπικό χαρακτήρα τους.

Στην Ελλάδα δυστυχώς, δεν έχουμε ακόμη επιτύχει το απαραίτητο στυλιζάρισμα του προσωπικού, ώστε να υιοθετήσουμε είτε τη μία είτε την άλλη άποψη.[6]

Οι αρχιτρίκλινοι των μεγάλων μας ξενοδοχείων είναι προϊόντα της γαλλικής σχολής, άλλα ποτέ δεν έχουν τον απαιτούμενο καιρό να εξασκήσουν τους μαθητάς των όσον θα έπρεπε, λόγω των διακυμάνσεων της τουριστικής μας κινήσεως. Εξ άλλου, λίγες αθηναϊκές οικογένειες είναι έτσι συγκροτημένες[7], ώστε να μπορούν να απορροφήσουν οικοθεράποντες από το δυναμικό του προσωπικού ξενίας.

Ο οικοθεράπων, ο «μπάτλερ», είναι κι αυτός κομμάτι ενός ολόκληρου πολιτισμού και δεν μεταφυτεύεται από μόνος του, χωρίς ολόκληρο τον γαλαξία αρχών και εθίμων, που συνιστά μια κοινωνία ανθρώπων…[8] Όταν λέγει ένας «μπάτλερ» ότι είναι «κύριος κυρίου» («τζέντλεμαν’ς τζέντλεμαν») είναι υπερήφανος όχι μόνον για την δική του ιδιότητα, άλλα και για την ιδιότητα εκείνου τον οποίον φροντίζει, κατά τον ίδιο τρόπο που είναι υπερήφανος επιλοχίας για τον λοχαγό του.

Τα βασικά προσόντα του ιδανικού οικοθεράποντος –η διακριτικότης, η ευγένεια, η ψυχραιμία, η ορθή έκφραση, το μέτρο στις κινήσεις, η λατρεία του ωραίου- είναι αντικατοπτρισμοί γενικωτέρων αρχών και πλατυτέρων καταστάσεων… Δεν αρκεί να γνωρίζη ο οικοθεράπων τον Πλάτωνα. Πρέπει να υπάρχουν και τα αντίστοιχα κείμενα στην βιβλιοθήκη του οίκου όπου υπηρετεί…

Αλλά καθήκον ενός «μπάτλερ», φυσικά, δεν είναι να διορθώνη τα κακώς κείμενα, ούτε να δείχνει πως τα αντιλαμβάνεται. Ατσάκιστος, αλύγιστος, συντηρητικός και θερμοστατικά ισορροπημένος, ακούει και βλέπει και ενεργεί κι ελάχιστα μιλάει…

Τα επαγγέλματα θεραπείας και ξενίας ένα έχουν καθήκον να φροντίζουν: Τη στιγμή. Το σήμερα. Το τώρα. Γι’ αυτό και παρέμειναν αναλλοίωτα μέσα στους αιώνες…

(Η ορθογραφία είναι η αυθεντική. Τα σχόλια και οι υπογραμμίσεις δικά μου.)

---

[1]Μάλιστα! Ο Samuel Bretson. Που κατόπιν μικρής έρευνας στο διαδίκτυο, έμαθα πως ήταν ο μόνος στην Αγγλία που διήυθυνε σχολή μπάτλερ…

[2] Παρ’ όλα αυτά θα το κάνουμε…

[3] Εραλδική είναι η επιστήμη της μελέτης των οικοσήμων.

[4] «Δεν ξεύρετε τον Ταβερνιέ;;;!!!»

[5] Ε, που την πας την ελβετική;;;…

[6] Εμ! γι’ αυτό δε θα πάμε ποτέ μπροστά…

[7] Εμένα μου λες…

[8] Τι ωραία που τα λέτε!