La terra trema

Ένα μήνα μετά τον καταστρεπτικό σεισμό στην πόλη l’Aquila, οι κάτοικοι φοβούνται ακόμα να επιστρέψουν στην πόλη και όχι άδικα, αφού σεισμικές δονήσεις εξακολουθούν να την τραντάζουν.

Ο σεισμός του Απριλίου που άφησε πίσω του 300 νεκρούς, τραυματίες και χιλιάδες άστεγους, φέρνει, συνειρμικά, στο μυαλό μου τους μεγάλους σεισμούς του ’53, που έλαβαν χώρα στο νότιο Ιόνιο, με τα ίδια –αν όχι χειρότερα- αποτελέσματα.
Εκτός των άλλων, σε τούτο ακόμα τυχαίνει να συμπίπτουν οι σεισμοί της l’ Aquila, με εκείνους των Ιόνιων νησιών: στο ότι συνέβησαν την προπαραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών. Πάσχα εκεί, Δεκαπενταύγουστο εδώ. Κι όχι μόνο αυτό, άλλα στις 16 Αυγούστου είναι η μέρα που η Κεφαλλονιά εορτάζει τον πολιούχο της Άγιο Γεράσιμο, ενώ στις 24 του μηνός εορτάζει η Ζάκυνθος τον δικό της πολιούχο, Άγιο Διονύσιο…


Για όσους από μας τυχαίνει να προερχόμαστε από τα νησιά που επλήγησαν τότε, ο χρόνος μετριέται σε προ και μετά σεισμών. Γιατί η αλήθεια είναι ότι οι σεισμοί του ’53 αλλοίωσαν θεμελιωδώς τα χαρακτηριστικά της Ζακύνθου, της Κεφαλλονιάς και της Ιθάκης, αφού από το ιστορικό κέντρο των πόλεων δεν έμειναν παρά ερείπια, που έδωσαν θέση στην άναρχη δόμηση που ακολούθησε τα κατοπινά χρόνια.
Όταν ήμουν μικρός ακούγοντας τη λέξη «αρωγή», που βρισκόταν στο καθημερινό λεξιλόγιο των κατοίκων της Ζακύνθου, δεν μπορούσα να φανταστώ ότι θα μπορούσε να έχει άλλη σημασία εκτός από «σπίτι». Πράγματι, οι «αρωγές» είναι απλά ομοιόμορφα σπιτάκια –αποκλειστικά μονοκατοικίες- με σιδερένιες πόρτες με επαναλαμβανόμενα οξυγονοκολλημένα σχέδια, πίσω από τα οποία βρίσκεται ένα χοντρό τζάμι, ενώ εκ δεξιών και εξ ευωνύμων της πόρτας, υπάρχουν ξύλινα παντζούρια – τα λεγόμενα «γαλλικά». Ουσιαστικά αρωγή ήταν τα οικοδομικά υλικά που έδωσε το κράτος στους πληγέντες, για την ανέγερση των προαναφερθέντων σπιτιών.
Οι σεισμοί ήρθαν σε μια εποχή που η Ελλάδα έβγαινε από έναν εθνικό κι έναν ολέθριο εμφύλιο πόλεμο και ως εκ τούτου η βοήθεια από το εξωτερικό ήταν αναπόφευκτη. Επιπροσθέτως, σωτήριες ομάδες αντιμετώπισης τέτοιων καταστροφών (όπως η σημερινή Ε.Κ.Α.Μ.) ήταν ανύπαρκτες. Άλλα καλύτερα είναι να πάρουμε το χρονικό των σεισμών από την αρχή.


Στις 12 Αυγούστου 1953 (9 ώρ. 23 λ. 52 δ. GΜΤ) έγινε στα Ιόνια νησιά ένας μεγάλος καταστρεπτικός σεισμός μεγέθους 7,2 Ρίχτερ. Προηγήθηκαν πολλοί προσεισμοί από τους οποίους οι δύο ήταν επίσης καταστρεπτικοί. Ο πρώτος απ' αυτούς έγινε στις 9 Αυγούστου και είχε μέγεθος 6,4 Ρίχτερ και ο δεύτερος στις 11 Αυγούστου με μέγεθος 6,8 Ρίχτερ. Ακολούθησαν επίσης πολλοί μετασεισμοί, ο μεγαλύτερος από τους οποίους έγινε τρεις περίπου ώρες μετά τον κύριο σεισμό και είχε μέγεθος 6,3 Ρίχτερ. Αυτή η σεισμική ακολουθία αποτέλεσε το σημαντικότερο σεισμικό φαινόμενο στην Ελλάδα κατά τον εικοστό αιώνα, από κοινωνικής άποψης λόγω του μεγάλου αριθμού των θυμάτων και των εκτεταμένων καταστροφών, από επιστημονικής άποψης επειδή συνέβαλε στην κατανόηση της φυσικής διαδικασίας γένεσης των σεισμών στην Ελλάδα και από τεχνολογικής άποψης γιατί αποτέλεσε τη βασική αιτία αναβάθμισης του αντισεισμικού σχεδιασμού των τεχνικών κατασκευών στη χώρα μας.

Η σεισμική αυτή ακολουθία υπήρξε η φονικότερη στην Ελλάδα κατά τον εικοστό αιώνα, αφού απ' αυτή σκοτώθηκαν 455 άνθρωποι, εξαφανίστηκαν 21 και τραυματίστηκαν 2.412. Οι σεισμοί αυτοί προκάλεσαν εκτεταμένες καταστροφές κυρίως στην Κεφαλλονιά, Ζάκυνθο και Ιθάκη, όπου, από τα 33.300 σπίτια των νησιών αυτών, καταστράφηκαν εντελώς 27.659, βλάφτηκαν σοβαρά 2.780, έπαθαν ελαφρές βλάβες 2.394 και μόνο 467 διασώθηκαν. Στη Λευκάδα βλάφτηκαν σοβαρά 122 σπίτια και ελαφρά 341. Οι βλάβες επεκτάθηκαν στην Αιτωλία, όπου καταστράφηκαν 18 οικισμοί και στην Ηλεία, όπου βλάφτηκαν 46 οικισμοί. Τεράστιες υπήρξαν και οι συνέπειες των σεισμών αυτών στην πολιτισμική κληρονομιά των νησιών. Ο Διονύσιος Ρώμας στον «Κοντέ» (1975) αναφέρει ότι το 90% των πολιτισμικών έργων της Ζακύνθου έγινε στάχτη από τους σεισμούς του 1953 και από την πυρκαγιά που ακολούθησε.
Αυτή η μεγάλη καταστροφή αποτέλεσε αιτία ώστε να αναπτυχθούν και να εφαρμοσθούν νέες τεχνικές σχεδιασμού των τεχνικών κατασκευών στα Ιόνια νησιά. Σοβαρή ένδειξη για την αξιοπιστία των τεχνικών αυτών αποτελεί το γεγονός ότι ο ισχυρός σεισμός της 17 Ιανουαρίου 1983, μεγέθους 7,0, προκάλεσε μόνο μικρές βλάβες στην Κεφαλλονιά. Οι κοινωνικές συνέπειες των σεισμών του 1953 στα Ιόνια νησιά και η ανάπτυξη και εφαρμογή της νέας τεχνολογίας αποτέλεσαν βασικό κίνητρο ευρύτερης αναβάθμισης του αντισεισμικού σχεδιασμού στη χώρα, που ολοκληρώθηκε με την ψήφιση από τη Βουλή των Ελλήνων του πρώτου αντισεισμικού κανονισμού στην Ελλάδα το 1959. Πρωτεργάτης της εφαρμογής σύγχρονων τεχνικών για την ανοικοδόμηση των Ιονίων νήσων υπήρξε ο διακεκριμένος Κεφαλλονίτης πολιτικός μηχανικός κ. Δ. Παυλάτος, ο οποίος συνέβαλε επίσης στη δημιουργία του πρώτου αντισεισμικού κανονισμού (1959) από τον καθηγητή Δ. Ρουσόπουλο.


Πηγή: Παπαζάχος Β. “Οι σεισμοί της Ελλάδας” Εκδόσεις Ζήτη Θεσσαλονίκη 1997


Το χρονικό των σεισμών περιγράφουν πιο ανάγλυφα και πιο ζωντανά, όμως, μερικά αποσπάσματα της ζακυνθινής εφημερίδας «Ερμής», εκείνης της εποχής:

Kυριακή 9 Aυγούστου, ώρα 10
Σημειώνεται η πρώτη σεισμική δόνηση και καταγράφονται οι πρώτες ζημιές.

Tρίτη 11 Aυγούστου, ώρα 5.35'
Ισχυρότατη σεισμική δόνηση το μέγεθος της οποίας προσδιορίζεται στους 6.8 βαθμούς της κλίμακας ρίχτερ συγκλονίζει το νησί προκαλώντας μεγάλες ζημιές και τραυματίζοντας πολλούς κατοίκους. Σύμφωνα με τηλεγραφήματα των τεχνικών υπηρεσιών της Νομαρχίας το 75% των κατοικιών κατέστησαν ετοιμόρροπες και στο σύνολό τους τα σπίτια έγιναν ακατοίκητα λόγω της πτώσης των σοφάδων. Από το σεισμό αυτό πέφτει τμήμα του Κόκκινου Βράχου και κλείνει ο δρόμος του Κρυονερίου. Από τη δόνηση αυτή δεν υπήρξαν θύματα αλλά μόνο εννέα τραυματίες.
Το βράδυ φτάνει από την Πάτρα το πετρελαιοκίνητο πλοίο Αγιος Μηνάς με γιατρούς, νοσοκόμες και υγειονομικό υλικό.

Tετάρτη 12 Aυγούστου ώρα 11.30'
Στο αποκορύφωμά της η σεισμική δραστηριότητα με μιά δόνηση που υπολογίσθηκε στα 7,2 R προκαλεί την μεγαλύτερη καταστροφή στην ιστορία του νησιού. Όλοι οι δρόμοι κλείνουν από τα ερείπια, σκηνές φρίκης απ' άκρο σε άκρο της πόλης αλλά και στα χωριά. Μέσα από τα χαλάσματα ακούγονται κραυγές πόνου και βογγητά. Με αυτοθυσία πολλοί συμπολίτες εφορμούν στα χαλάσματα για την διάσωση εγκλωβισμένων. Στο πλοίο «Αλκυονίς» που βρίσκεται στο λιμάνι επιβιβάζονται οι πρώτοι 40 τραυματίες που εντοπίζονται και φεύγουν για το νοσοκομείο της Πάτρας.
Συνεχείς και αλλεπάλληλες σεισμικές δονήσεις ακολουθούν. Μία από αυτές γίνεται αιτία να πέσει και το άγαλμα του Σολωμού στην κεντρική πλατεία.
Η πρώτη φωτιά προβάλλει στο κέντρο της πόλης από το ζυθοπωλείο του Σ. Καρδιανού ή Μπούκιου κοντά στον Άγιο Μάρκο. Η δεύτερη από γκαζιέρα στην πλατεία των Αγίων Πάντων. Η τρίτη στον Άγιο Λάζαρο.
Tετάρτη 12 Aυγούστου ώρα 14.30'
Η χαριστική βολή στην ήδη κατεστραμμένη πολιτεία δίνεται με μια δόνηση που ρίχνει όσα κτίρια δεν είχαν ακόμα καταρρεύσει. Ανάμεσά τους και το επιβλητικό καμπαναριό του Αγίου Διονυσίου. Κανένα σπίτι στην πόλη δεν μένει όρθιο παρά μόνο η εκκλησία του Αγίου Διονυσίου, το σχολείο του 'Αμμου, η Εθνική τράπεζα και η οικία Σαρακίνη στη σημερινή οδό Ελ. Βενιζέλου. Κόβεται κάθε επικοινωνία του νησιού με τον έξω κόσμο και ο Λιμενάρχης του νησιού αναγκάζεται να φύγει εσπευσμένα για την Κυλλήνη και από ’κεί ενημερώνει πρώτος τις κρατικές αρχές για το μέγεθος της καταστροφής. Το σήμα του μεταδίδεται στις αθηναϊκές εφημερίδες οι οποίες εκδίδουν τα πρώτα έκτακτα παραρτήματα.
Στο κέντρο της πόλης η φωτιά σιγά σιγά κατακαίει τα πάντα. Στις πλατείες και τα πλατώματα μεταφέρουν τους τραυματίες.
Το βράδυ φτάνει στη Ζάκυνθο το αρματαγωγό του Β.Ν. ΛΗΜΝΟΣ με εφόδια και υλικό. Στο πλοίο επιβαίνουν ο βουλευτής Γκίγκης Βούλτσος και ο Δήμαρχος Νίκος Φιλιώτης.
Αργά το βράδυ φτάνει στο νησί ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Παν. Κανελλόπουλος με τορπιλάκατο του Β.Ν. που πήγαινε προς την Κεφαλλονιά. Καθοδόν και χάρη στην παρουσία του ζακυνθινού κυβερνήτη της, Σπ. Πετρόπουλου, προσέγγισε τη Ζάκυνθο. Ο αείμνηστος πολιτικός άφησε στις αρχές του νησιού όλα τα εφόδια που διέθετε το πλοίο με ένα ποσό 100.000 δρχ. για τις πρώτες δαπάνες και αφού περιόδευσε την καιόμενη πολιτεία ενημέρωσε την κυβέρνηση και την επομένη ημέρα το πρωΐ ανεχώρησε.
Η φωτιά μέχρι την επόμενη ημέρα το πρωΐ είχε κάψει το μεγαλύτερο μέρος της πόλης.

Πέμπτη 13 Αυγούστου
Η πρώτη ουσιαστική βοήθεια φτάνει το πρωΐ της Πέμπτης με τα πλοία "Κωστάκης Τόγιας" και "Γλάρος" και περιλαμβάνει υγειονομικό και χειρουργικό υλικό μαζί με γιατρούς και νοσοκόμες. Μαζί τους και οι απεσταλμένοι του αθηναϊκού τύπου Ελένη Βλάχου, Λάμπρος Κορομηλάς και Αλέκος Σακελάριος. Στο πλοίο επιβαίνει και ο έτερος βουλευτής του νησιού Διον. Καρρέρ.
Στις 9 το πρωΐ φτάνει το βρετανικό καταδρομικό «Γκάμπια». Λίγη ώρα αργότερα αφικνείται ο αρχηγός των μεσογειακών βρετανικών δυνάμεων στη Μεσόγειο λόρδος Μαουντμάντεν που στο πρώτο του τηλεγράφημα χαρακτηρίζει την κάτασταση στην πόλη της Ζακύνθου χειρότερη και απ' αυτή της Χιροσίμας μετά τον βομβαρδισμό της. Από το πλοίο κατεβαίνουν πυροσβεστικές δυνάμεις με τα αναγκαία μέσα και αρχίζουν την κάτασβεση των πυρκαγιών.
Το απόγευμα της ίδιας ημέρα έρχεται από την Κεφαλλονιά ο υπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας Κ. Αδαμόπουλος. Το βράδυ έρχεται το πλοίο ΠΙΝΔΟΣ και παραλαμβάνει μεγάλο αριθμό τραυματιών.
Λίγη ώρα αργότερα ο ηγούμενος της μονής του Αγίου Διονυσίου και ιερομόναχοι μεταφέρουν το λείψανο του Αγίου στο μετόχι του Καλιτέρου καθώς βλέπουν τη φωτιά να πλησιάζει προς την εκκλησία.
Στην Αθήνα ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος μετά την ενημέρωση που είχε από τους αρμόδιους υπουργούς συγκάλεσε το Συντονιστικό κυβερνητικό συμβούλιο και αποφάσισε την παροχή βοήθειας στους σεισμόπληκτους. Παράλληλα συγκροτήθηκε μεγάλη επιτροπή εράνου από την αρχιεπισκοπή Αθηνών και ο Πρωθυπουργός με διάγγελμά του προς τον ελληνικό λαό κάνει έκκληση για βοήθεια.
Παρασκευή 14 Αυγούστου
Το πρωΐ φτάνει στη Ζάκυνθο το αρματαγωγό "Αλφειός" με σκηνές, εφόδια και φαρμακευτικό υλικό. Μία διμοιρία του Μηχανικού αναλαμβάνει την κατεδάφιση των καιόμενων κατοικιών. 'Ενα ακόμα επιταγμένο πλοίο, το ΑΝΔΡΟΣ, έρχεται και παραλαμβάνει τραυματίες. Με το πλοίο έρχεται και ο τότε 'Εφορος βυζαντινών αρχαιοτήτων Μανώλης Χατζηδάκης, που προσπαθεί να διασώσει ότι μπορεί από τα ερείπια των εκκλησιών. Λίγη ώρα αργότερα έρχεται το αμερικάνικο οπλιταγωγό "Ρόκπριντζ" με υγειονομικό υλικό, τρόφιμα και μηχανήματα διανοίξεως. Νεοζηλανδοί στρατιώτες αναλαβάνουν το δύσκολο έργο της περισυλλογής των νεκρών. Ανοίγουν το δρόμο κατά μήκος του ποταμιού του Αγίου Χαραλάμπη μέχρι το κεντρικό νεκροταφείο. Στην είσοδο του νεκροταφείου δημιουργούν τον πρώτο μαζικό τάφο. Εκεί ρίχνονται τα πρώτα περισυλλεγέντα πτώματα.
Φτάνει επίσης και το Γαλλικό καταδρομικό «Μοντκάλμ» με 100 τόνους τρόφιμα και υγειονομικό υλικό. Στο πλοίο επιβαίνει και ο Γάλλος πρέσβης στην Αθήνα.
Στις 10 συγκαλείται σύσκεψη στο καταδρομικό «Γκάμπια» υπό την προεδρία του Βρετανού ναυάρχου Μάουνμπάντεν και των τοπικών αρχών. Στη σύσκεψη αποφασίζεται η δημιουργία επιτροπής για τον συντονισμό και την κατανομή της ξένης βοήθειας. Στόχος των ελληνικών και ξένων δυνάμεων ο περιορισμός της φωτιάς, η ανεύρεση επιζώντων και η αποφυγή επιδημιών.
Η τραγωδία των νησιών συγκινεί την διεθνή κοινότητα. Ο αρχηγός του 6ου αμερικάνικου στόλου Ναύαρχος Κάσσιντυ εγκαθίσταται στην Πάτρα και εφοδιάζει με τρόφιμα και φάρμακα τα τρία νησιά που υπέστησαν καταστροφή. Σιγά σιγά αρχίζει και οργανώνεται ο διοικητικός μηχανισμός. Απλώνονται παντού σκηνές. Το μεσημέρι φτάνουν στη Ζάκυνθο ο τότε βασιλεύς Παύλος με τη σύζυγό του Φρειδερίκη και τον διάδοχο Κωνσταντίνο. Το απόγευμα από μια αναζωπύρωση της φωτιάς καίγεται και η ιστορική εκκλησία της Φανερωμένης με όλους τους θησαυρούς που έκρυβε μέσα στα ερείπια

Σάββατο 15 Αυγούστου
Συνεργεία Ελλήνων, 'Αγγλων και Αμερικάνων στρατιωτών προσπαθούν να σβήσουν τις φωτιές και να βρουν τυχόν ζωντανούς κάτω από τα ερείπια.
'Ερχονται τρία ακόμα επιταγμένα πλοία και το αμερικάνικο πολεμικό «Ρόκμπριντζ» γεμάτα με φάρμακα, τρόφιμα και άλλο χρήσιμο υλικό. Το απόγευμα μπαίνει στο λιμάνι και το βρεττανικό καταδρομικό ΒΕΡΜΟΥΔΑΙ με είδη πρώτης βοήθειας και ελικόπτερο προς αντικατάσταση του καταδρομικού «Γκάμπια». Αρχίζει η συγκέντρωση από τον Μανώλη Χατζηδάκη των διασωθέντων εικόνων των εκκλησιών.

Κυριακή 16 Αυγούστου
'Ερχεται το νεοζηλανδικό πλοίο "Μαύρος πρίγκηψ" με κομάντος για την εκκαθάριση των ερειπίων. Από μιά λάθος ενέργειά τους να κάψουν ένα ερειπωμένο κτίριο στο κέντρο της πόλης, τελικά καίγονται και οι θησαυροί της βιβλιοθήκης.
Δευτέρα 17 Αυγούστου
Ο ηγούμενος της μονής Αγίου Διονυσίου επαναφέρει το ιερό λείψανο απο τον Καλιτέρο στην πόλη. Το μεσημέρι αποχωρούν από τη Ζάκυνθο οι Αμερικάνικες και Bρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις. Τη συνέχιση του έργου της παροχής βοήθειας, αναλαμβάνουν καθ’ ολοκληρίαν Έλληνες αξιωματικοί.
Τρίτη 18 Αυγούστου
Συστήνονται πέντε κέντρα εγκατάστασης και περίθαλψης σεισμοπαθών στο Σταυρό της Μπόχαλης, στους Κήπους, στην καμάρα του Αγίου Λαζάρου, στο Κρυονέρι και στην πλατεία Σολωμού.

Τετάρτη 19 Αυγούστου
Καταπλέουν στο λιμάνι τα πλοία ΙΤΕΑ και Συντ/άρχης ΔΑΒΑΚΗΣ με εφόδια.
Στο Παρίσι μεταδίδεται ραδιοφωνικά ανακοίνωση του Βορειοαταλαντικού συμφώνου (ΝΑΤΟ) με το οποίο εκφράζεται η συγκίνηση για τις απώλειες από τους σεισμούς και η ικανοποίηση για την συμπαράσταση των κρατών μελών του προς την κυβέρνηση και το λαό της Ελλάδος. Το κυβερνητικό συντονιστικό συμβούλιο στην Αθήνα αποφασίζει την ίδρυση Υφυπουργείου αποκατάστασης σεισμοπλήκτων.
Το έργο της αποκατάστασης στη Ζάκυνθο συντονίζει πλέον ο στρατιωτικός διοικητής. Στους κατοίκους διανέμονται εκτός από τρόφιμα, ρούχα και είδη πρώτης ανάγκης.
Παρασκευή 21 Αυγούστου
Διενεργείται από την Αρχιεπισκοπή Αθηνών πανελλήνιος έρανος υπέρ των σεισμοπλήκτων.

Κυριακή 23 Αυγούστου
Φθάνει στη Ζάκυνθο ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος με το αντιτορπιλικό ΛΕΩΝ και περιοδεύει στους καταυλισμούς στην πόλη και τα χωριά. Αποσύρεται με εντολή η απαγορευτική διάταξη μετακινήσεως του πληθυσμού.
Δευτέρα 24 Αυγούστου
Η πληγωμένη Ζάκυνθος εορτάζει τον Άγιό της. Το σεπτό λείψανο περιφέρεται στην καθιερωμένη λιτανεία μέσα από τα χαλάσματα της πόλης.
Δευτέρα 25 Αυγούστου
Για δεύτερη φορά επισκέπτεται τη Ζάκυνθο το βασιλικό ζεύγος, ο Παύλος και η Φρειδερίκη. Τους ανέμεναν τα άλλα μέλη της βασιλικής οικογένειας που είχαν έλθει νωρίτερα στο νησί . Περιοδεύουν όλοι μαζί σε καταυλισμούς στην Πόλη, στο Καταστάρι και σε διάφορα άλλα χωριά.

Στο μεταξύ αρχίζει να φτάνει η ξένη βοήθεια σε ξυλεία, οικοδομικά υλικά και λυόμενα. Πολύ σημαντικά για την αποκάτασταση των σεισμοπλήκτων είναι τα αποτελέσματα των διενεργηθέντων εράνων από την εκκλησία. Ξένες κυβερνήσεις αποστέλουν χρηματική βοήθεια και μεγάλο αριθμό λυόμενων κατοικιών. Η ζωή σιγά σιγά αρχίζει να επανέρχεται και οι κάτοικοι του πληγωμένου μας νησιού επαναδραστηριοποιούνται και αρχίζουν τα πάντα από την αρχή.

Ο φρικτός απολογισμός της σεισμικής δραστηριότητας σύμφωνα με το βιβλίο του Διονυσίου Χρ. Στραβόλεμου είναι:

Νεκροί: 82

Τραυματισθέντες: 108

Άστεγοι: 38.440

Ολοκληρωτικά κατεστραμμένα κτίρια και σπίτια: 11.688

Κτίρια με σοβαρές ζημιές: 1157