"O κακός δρόμος"

Απόκομμα από το περιοδικό "Κινηματογραφικός Αστήρ" με ημερομηνία 7 Δεκεμβρίου 1924, απ' το οποίο αντιλαμβάνεται κανείς τη λατρεία που έτρεφαν κοινό και κριτικοί, στο πρόσωπο της Μαρίκας Κοτοπούλη. Η ίδια δεν είχε εκδηλώσει ποτέ ενδιαφέρον να παίξει στον κινηματογράφο, άλλωστε βρισκόταν ακόμα στα σπάργανά του και οι βουβές, ακόμα τότε, ταινίες, μολονότι ως προσπάθειες μπορούσαν να χαρακτηριστούν επιτυχείς, το καλλιτεχνικό τους αποτέλεσμα θα ήταν εύλογο να θεωρείται μέτριο από μια ηγερία της σκηνής. Ωστόσο, η Κοτοπούλη υπέκυψε στα κελεύσματα των καιρών και περίπου μια δεκαετία μετά, έπαιξε στον κινηματογράφο, για μια και μόνη φορά. Η ταινία ήταν ομιλούσα και είχε γυριστεί εξολοκλήρου στην Κωνσταντινούπολη. Επρόκειτο για το μυθιστόρημα του Γρηγορίου Ξενόπουλου "Ο κακός δρόμος", που ήδη είχε διασκευαστεί για το θέατρο και παίχθηκε με επιτυχία στο θέατρο "Κεντρικόν" από τον κοινό θίασο Κυβέλης - Κοτοπούλη το 1932.
Παρά τη μοναδικότητα να διαθέτει στο επιτελείο της τις δυο μεγαλύτερες μορφές του θεάτρου της εποχής, η ταινία δέχτηκε μάλλον αρνητικές κριτικές, κάτι που επιβεβαιώνει τις αρχικές αντιρρήσεις της Κοτοπούλη, ως προς τη συμμετοχή της στην "έβδομη τέχνη". Στην κριτική του περιοδικού "Κινηματογραφικός Αστήρ" που υπογράφει ο Λώρος Φαντάζης, την επομένη της προβολής της ταινίας στην Αθήνα, διαβάζουμε τα εξής...
Ασφαλώς οι περισσότεροι των αναγνωστών μας θα παρηκολούθησαν προ τίνος την προβολή της ελληνιστί ομιλούσης τουρκικής ταινίας "Ο κακός δρόμος", παρασυρθέντες βέβαια ως προς τούτο από το γεγονός ότι πρώτη καθ' αυτό φορά θ' άκουσαν την ελληνική γλώσσα σ' ομιλούντα κινηματογράφο και θ' απολάμβαναν, ταυτοχρόνως, από της οθόνης και το παίξιμο των δύο κορυφαίων πρωταγωνιστριών μας, Μαρίκας και Κυβέλης. Ωρισμένως δε, προς τοις άλλοις, μαζί με τα συναισθήματα της υπέρτατης αηδίας και αγανακτήσεως που θα προσεκόμισαν, θα τους εγεννήθηκε και η εύλογη περιέργεια : ποίος, δηλαδή, τυγχάνει ο σκηνοθέτης του φρικώδους αυτού τερατουργήματος, αφού τ' όνομά του πουθενά δεν ανεγράφετο. Και πράγματι, η απορία αυτή ακόμη θα αυξήθηκε για όσους θα γνώριζαν ότι ρεζισέρ ήταν ο τούρκος Ερτογρούλ Μουσχίν Βέης (που επραγματοποίησε τα, ας μας συγχωρεθεί ο χαρακτηρισμός, φιλμς "Μια νύχτα στη Σταμπούλ", "Χορ - χορ - Αγάς" κ.λ.π., όχι δε, ως πληροφορούμεθα, τον "Ζητιάνο της Σταμπούλ", η σκηνοθεσία του οποίου ανήκε εις γνωστό βοηθό του Ρενέ Κλαίρ) και όχι ο κ. Γαζιάδης, ο οποίος και μετέβη, προσκληθείς, στην Κων/πολι, με την πρόοψι να σκηνοθετήσει αυτός τον "Κακό δρόμο".
Ο εθνικιστικός οίστρος του συγγραφέα είναι βέβαια εμφανής, απόρροια ίσως των έντονων πολιτικών αντιπαραθέσεων της εποχής, που δεν άφησαν ανέγγιχτες τις δυο μεγάλες πρωταγωνίστριες. Με αφορμή τις πολιτικές τους τοποθετήσεις - η Μαρίκα ήταν φανατική βασιλόφρων και η Κυβέλη δηλωμένη Βενιζελική - οι αντίπαλοί τους ξεσπούσαν κατά καιρούς σε αγριότητες, που προσέβαλαν τις προσωπικότητες των δυο γυναικών και έθεταν σε κίνδυνο ως και τη σωματική ακεραιότητά τους.
Δυστυχώς, η ταινία δεν σώζεται για να μπορούμε να κρίνουμε την καλλιτεχνική της αξία και είμαστε αναγκασμένοι να βγάζουμε συμπεράσματα απ' τις διχασμένες κριτικές. Σπανιότατο έως ανύπαρκτο, είναι και το οπτικοακουστικό υλικό που αφορά τη Μαρίκα Κοτοπούλη. Εκτός από κάποια φωτογραφικά ντοκουμέντα και λιγοστές συνεντεύξεις της στον τύπο, το μόνο υλικό που διαθέτουμε για τη Μαρίκα Κοτοπούλη και τις αδερφές της, είναι οι μνήμες όσων έζησαν μαζί τους ή βρέθηκαν κάποια στιγμή κοντά τους. Η μοίρα - αλλά και η γοητεία - του θεάτρου... να υπάρχει για τη στιγμή. Ό,τι ακολουθεί είναι φήμη...

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

1886 : Γεννιούνται οι δίδυμες αδερφές Κοτοπούλη, Χρυσούλα και Φωτεινή.
1887 : Στις 3 Μαΐου γεννιέται στην Αθήνα η Μαρίκα Κοτοπούλη
1890 : Η πρώτη εμφάνιση της Μαρίκας Κοτοπούλη στο θέατρο, με τον περιοδεύοντα θίασο "Πρόοδος" των γονιών της, στο έργο "Ο αμαξηλάτης των Άλπεων".
1894 : Η Μαρίκα Κοτοπούλη πατά και επισήμως για πρώτη φορά στο θεατρικό σανίδι, ερμηνεύοντας το ρόλο μιας μαθήτριας στην επιθεώρηση "Λίγο απ' όλα". Εκεί, η επτάχρονη Μαρίκα τραγούδησε το "Η κυρά μας η δασκάλα" και χάλασε κόσμο.
1898 : Σε ηλικία 11 ετών η Μαρίκα Κοτοπούλη ερμηνεύει, με μεγάλη επιτυχία, το ρόλο της Κυρά - Γιάννενας στον "Αγαπητικό της βοσκοπούλας" του Κορομηλά.
1901 : Στις 25 Αυγούστου, ο θίασος "Πρόοδος" ανεβάζει στο θέατρο "Ομόνοια", το θεατρικό έργο του Ζωρζ Ονέ "Ο αρχισιδηρουργός". Στο ρόλο της Κλαίρης η νεαρή Μαρίκα Κοτοπούλη.
1901 : Η Μαρίκα Κοτοπούλη συμμετέχει στην πρώτη επιθεώρηση των "Παναθηναίων", με νούμερα του Μπάμπη Άννινου και μουσική του Θεόφραστου Σακελλαρίδη.
1902 : Η δεκαπεντάχρονη Μαρίκα Κοτοπούλη προσλαμβάνεται στο νεοϊδρυθέν "Βασιλικό Θέατρο" και κάνει το ντεμπούτο της, ερμηνεύοντας το ρόλο του Πουκ στο "Όνειρο θερινής νυκτός" του Σαίξπηρ.

Ακολουθεί η θεατρική περίοδος που θα την καθιερώσει ως πρωταγωνίστρια, με θαυμάσιες ερμηνείες σε ρόλους κλασσικού ρεπερτορίου : Δυσδαιμόνα στον "Οθέλο", Φλοριζέλ στο "Χειμωνιάτικο παραμύθι", Βιόλα και Σεβαστιανός στη "Δωδέκατη νύχτα", Πόρσια στον "Έμπορο της Βενετίας", Κατερίνα στο "Ημέρωμα της στρίγκλας", Εύα στη "Σπασμένη στάμνα" του Κλάιστ, Αδέλα στο "Δεν παίζουν με τη φωτιά" του Στρίντμπεργκ, Ματθίλδη στους "Νεόνυμφους" του Μπγιέρνσον, Βέρθα στο "Στοιχειό του πύργου" και Ηρώ στο "Ηρώ και Λέανδρος" του Γκριλπάρτσερ, Φραγκίσκα Βέρμελσκιρχ στον "Αμαξά Ένσελ" του Χάουπτμαν, Μαργαρίτα στον "Φάουστ" και Ιφιγένεια στην "Ιφιγένεια εν Ταύροις" του Γκαίτε κλπ. Κατά τη θητεία της στο "Βασιλικό θέατρο" (1902 - 1906, 1907-1908) θα παίξει και σε παραστάσεις αρχαίου δράματος, που άφησαν εποχή. Αθηνά στις "Ευμενίδες", Θεραπαινίδα της Ιοκάστης στον "Οιδίποδα Τύραννο" και Αντιγόνη στον "Οιδίποδα επί Κολωνώ" του Σοφοκλή, Αντιγόνη στις "Φοίνισσες" του Ευριπίδη και μια απ' τις "Χοηφόρες" στην "Ορέστεια" του Αισχύλου, σε μετάφραση Σωτηριάδη, που προκάλεσε τα "Ορεστειακά" του 1903.
1905 : Η Μαρίκα Κοτοπούλη αποχωρεί από το Βασιλικό Θέατρο, κατόπιν απροσδόκητης παρέμβασης του αυλάρχη Θων, που της αφαίρεσε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο έργο "Μόνα Βάνα", που της είχε δοθεί αρχικά, από τον δάσκαλό της και σκηνοθέτη της παράστασης Θωμά Οικονόμου.
1907 : Λήγει οριστικά η συνεργασία της Μαρίκας Κοτοπούλη με το "Βασιλικό Θέατρο". Επιστρέφει για λίγο στο θίασο του πατέρα της ερμηνεύοντας Ελίντα Βάγκελ στο Ιψενικό δράμα "Η κυρά της θάλασσας" και Μαγδαλινή στη "Μάγδα" του Σούντερμαν.
1907 : Συμπράττει με τον Ευτύχιο Βονασέρα, με τον οποίο ανεβάζει πολλά νεοελληνικά έργα, όπως "Αρχιτέκτονας Μάρθας" του Παύλου Νιρβάνα, "Ο γιός του ίσκιου" του Σπύρου Μελά, "Η νέα γυναίκα" της Καλλιρόης Παρρέν, αλλά και την "Κυρία του Μαξίμ" του Φεϊντό και τον "Κλέφτη" του Μπέρνσταϊν.

1908 : Η Μαρίκα Κοτοπούλη εγκαθίσταται μόνιμα στο θέατρο της Ομονοίας, που ως τότε στέγαζε τη "Νέα Σκηνή" του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου και συνεργάζεται με όλους τους πρωταγωνιστές της εποχής.
1908 : Στις 29 Αυγούστου ανεβαίνει στο θέατρο της Ομόνοιας, το θεατρικό έργο "Τα τρία φιλιά", που έγραψε ιδικά για τη Μαρίκα Κοτοπούλη ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος.
1908 : Η Χρυσούλα Κοτοπούλη παντρεύεται τον ηθοποιό και θιασάρχη Μήτσο Μυράτ. Στις 5 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου, φέρνει στον κόσμο το πρώτο της παιδί, τον μετέπειτα ηθοποιό, σκηνοθέτη, θιασάρχη και θεωρητικό του θεάτρου Δημήτρη Μυράτ. Την περίοδο αυτή, η Μαρίκα θα βρεθεί στην Κωνσταντινούπολη, όπου θα γνωριστεί με τον Ίωνα Δραγούμη, τον μεγάλο της έρωτα.
1908 : Στα "Παναθήναια του 1908", την επιθεώρηση σε τρεις πράξεις (με 15 τραγούδια του Θεόφραστου Σακελλαρίδη και κείμενα των Τσοκόπουλου - Άννινου) που ανεβάζει στο θέατρο "Νέα Σκηνή" ο θίασος Σαγιώρ, η Μαρίκα Κοτοπούλη ερμηνεύει το κλασσικό νούμερο "Παρωδία της Γκέισας" και το πρώτο ελληνικό φεμινιστικό τραγούδι "Εγώ είμαι η νέα γυναίκα". Στην ίδια παράσταση, οι αδερφές της, Χρυσούλα Μυράτ και Φωτεινή Λούη, ερμήνευσαν το τραγούδι "Αι δύο Αθήναι".

1909 : Στις αρχές της χρονιάς, η Μαρίκα Κοτοπούλη ανεβάζει στο θέατρο της Ομόνοιας, την "Ξανθή περούκα" του Τσέχωφ σε διασκευή Γρηγορίου Ξενόπουλου κι αμέσως μετά, στις 10 Ιουνίου, για πρώτη φορά στην Αθήνα, τη "Στέλλα Βιολάντη". Στις 25 Ιουνίου ανεβαίνουν και τα "Παναθήναια του 1909" με κύριο θέμα τη μετανάστευση στην Αμερική. Η Μαρίκα Κοτοπούλη τραγουδά τη "Μαριορή", τη "Μενιδιάτισσα", το "Όλοι στο ντουφέκι" και το "Παράρτημα" του Θεόφραστου Σακελλαρίδη.

1910 : Από τα τέλη της προηγούμενης χρονιάς, η Μαρίκα Κοτοπούλη παρουσιάζει παράλληλα και κάποια νεοελληνικά θεατρικά έργα, όπως "Η πρωθυπουργίνα", "Ο εύθυμος χήρος", Ο άνθρωπος της ημέρας" του Τίμου Μωραϊτίνη και την επιθεώρηση "Ο κομήτης του Χάλεϋ".
1911 : Η Κοτοπούλη στο ρόλο της "Λυσιστράτης" του Αριστοφάνη, που ανεβαίνει σε Γαλλική διασκευή και - για πρώτη φορά - στο ρόλο της Ηλέκτρας στο ομώνυμο έργο του Χόφμανσταλ.

1912 : Η Μαρίκα Κοτοπούλη γίνεται και επίσημα θιασάρχης κι ανεβάζει πρωτοποριακές παραστάσεις ευρωπαϊκών θεατρικών έργων. Παράλληλα, εντείνεται η "καλλιτεχνική διαμάχη" Κοτοπούλη - Κυβέλης, με το ταυτόχρονο ανέβασμα ίδιων έργων, όπως "Ο μπαμπάς" των Ντε Φλερ και Καγιαβέ, "Νανά" του Ζολά και "Η κυρία με τας καμελίας" του Αλεξάνδρου Δουμά.
1913 : Στο θέατρο της Ομόνοιας, ο θίασος Κοτοπούλη ανεβάζει την επιθεώρηση "Πολεμικά Παναθήναια", των Άννινου - Τσοκόπουλου, με μουσική Θεόφραστου Σακελλαρίδη. Η Μαρίκα ερμηνεύει την "Αγγλίδα δημοσιογράφο" και την "Επιστρατεία" ενώ οι δίδυμες το νούμερο "Φωτιά και ειρήνη".
1914 : Στις 12 Ιουνίου ανεβαίνουν τα "Παναθήναια του 1914" του καθιερωμένου πλέον κύκλου επιθεωρήσεων. Η Μαρίκα Κοτοπούλη ερμηνεύει την "Αθήνα" του Θεόφραστου Σακελλαρίδη.
1915 : Η Μαρίκα Κοτοπούλη παρουσιάζει την "Καινούρια ζωή" του Μιλτιάδη Ιωσήφ και την "Παναγία Κατηφορίτισσα" του Παντελή Χορν. Παράλληλα, παρουσιάζονται και τα "Παγκόσμια Παναθήναια του 1915". Η Φωτεινή Λούη και η Χρυσούλα Μυράτ τραγουδούν το "Αι κυρίαι του Καμπαρέ", ενώ η Μαρίκα το "Αλεκάκι".
1916 : Στην αρχή της χρονιάς, ανεβαίνει στο θέατρο Κοτοπούλη "Η τιμή του αδερφού" και την επόμενη σαιζόν "Το μυστικό της κοντέσας Βαλέραινας" του Ξενόπουλου. Στα "Παναθήναια του 1916" που ανέβηκαν το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς, οι δίδυμες τραγουδούν το "Οι προπαγάνδες" και η Μαρίκα τα τραγούδια "Η ανθοπώλις", "Απάχης" "Δακτυλογράφος γραμματεύς" και "Βαρκαρόλλα" του Θεόφραστου Σακελλαρίδη.
1917 : Ανακαινίζεται και διαμορφώνεται σε χειμερινό, το θερινό θέατρο της Ομόνοιας. Τα επόμενα χρόνια θα ερμηνεύσει εκεί, μεταξύ άλλων, την Έντα Γκάμπλερ στο ομώνυμο έργο του Ίψεν, τη Λαίδη Μάκβεθ στον "Μάκβεθ" του Σαίξπηρ και την Αρκάντινα στον "Γλάρο" του Τσέχωφ. Παράλληλα, στο θέατρο "Πανελλήνιον" της Πανεπιστημίου, ο θίασος Κοτοπούλη ανεβάζει την επιθεώρηση "Πανόραμα του 1917". Εκεί ακούγεται το τραγούδι του Σακελλαρίδη "Η δασκάλα της μουσικής" σε στίχους Τίμου Μωραϊτίνη, με τη Μαρίκα Κοτοπούλη.
1919 : Πεθαίνει ο πατέρας των κοριτσιών, Δημήτριος Κοτοπούλης.
1920 : Στις 31 Ιουλίου δολοφονείται ο Ίων Δραγούμης. Η Μαρίκα Κοτοπούλη πέφτει σε βαρύ πένθος.
1922 : Η Μαρίκα Κοτοπούλη παντρεύεται τον θεατρικό επιχειρηματία Γιώργο Χέλμη.
1923 : Απονέμεται στη Μαρίκα Κοτοπούλη το "Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών".
1924 : Στο θέατρο της Ομόνοιας ανεβαίνει ο "Καραγκιόζης" του Συναδινού, με τη Μαρίκα Κοτοπούλη στον ομώνυμο ρόλο και ο "Άμλετ" του Σαίξπηρ, με το Μήτσο Μυράτ (Άμλετ) και (Οφηλία) τη Μαρίκα Κοτοπούλη.
1925 : Η Μαρίκα Κοτοπούλη συναντά στο Παρίσι τον συγγραφέα-δημοσιογράφο και ακαδημαϊκό Σπύρο Μελά. Μετά την επιστροφή της, προσεγγίζει τον κουνιάδο της Μήτσο Μυράτ και οι τρεις τους θέτουν τις βάσεις της "Ελευθέρας Σκηνής". Η Μαρίκα Κοτοπούλη Αρετούσα στον "Ερωτόκριτο" του Βιτσέντζου Κορνάρου και Βασίλισσα Μαργαρίτα στον "Ριχάρδο Γ'" του Σαίξπηρ.
1926 : Η Μαρίκα Κοτοπούλη ξαναπαίζει Λαίδη Μάκβεθ, με τον Αμίλιο Βεάκη στον επώνυμο ρόλο του Σαιξπηρικού δράματος. Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς, ανεβάζει την επιθεώρηση "Νέα Μπαλαρίνα" όπου ακούγονται τα τραγούδια "Η διαφορίτσα" και "Τα κοντοφουστανάκια" σε μουσική Γρηγόρη Κωνσταντινίδη και στίχους Αιμίλιου Δραγάτση, ερμηνευμένα από την ίδια.
1927 : Οργανώνονται οι πρώτες "Δελφικές Γιορτές" από το ζεύγος Σικελιανού. Η Μαρίκα Κοτοπούλη πρωταγωνιστεί στην "Εκάβη" του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία Φώτου Πολίτη, στο Παναθηναϊκό στάδιο.
1929: Στις 31 Μαρτίου δημοσιεύεται στην εφημερίδα "Νέα Εστία" το μανιφέστο των ιδρυτών της "Ελευθέρας Σκηνής" Την πρώτη επίσημη παράσταση του θεατρικού οργανισμού, με το έργο "Ντιμπούκ" του Αν Σκι, επενδύει μουσικά η Κατίνα Παξινού.
1929 : Η δεύτερη παράσταση της "Ελευθέρας Σκηνής" με το έργο "Σιμούν, ο ίσκιος του κακού" του Ανρί Λενορμάν, ο οποίος παρίστατο καθ' όλη τη διάρκεια της προετοιμασίας της, με έξοδα της Μαρίκας Κοτοπούλη.
1930 : Τον Οκτώβριο η Μαρίκα Κοτοπούλη αναχωρεί για μεγάλη περιοδεία στην Αμερική, παρουσιάζοντας σε θέατρα της Νέας Υόρκης και άλλων μεγαλουπόλεων, τα έργα "Η σκιά" του Νικοντέμι, "Εωτόκριτος" του Κορνάρου, "Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας" του Κορομηλά, "Στο πανηγύρι" του Παντελή Χορν, "Στέλλα Βιολάντη" του Ξενόπουλου, "Ηλέκτρα" του Χόφμανσταλ, "Ο αγνός γλεντζές" των Άρνολντ και Μπαχ, "Ιφιγένεια εν Ταύροις" του Γκαίτε και "Καραγκιόζης" του Συναδινού.

1931 : Ξεκινά η συνεργασία της Μαρίκας Κοτοπούλη με την Κυβέλη (Αδριανού). Παρουσιάζουν με μεγάλη επιτυχία τη "Μαρία Στιούαρτ" του Σίλερ, όπου η Κοτοπούλη ερμήνευσε την Ελισάβετ και η Κυβέλη τη Μαρία Στιούαρτ, σε μια αναμέτρηση που έγραψε ιστορία στο ελληνικό θέατρο.
1932 : Στις 19 Απριλίου ανεβαίνει στο θέατρο «Kεντρικόν» το έργο του Μπέρναρ Σω "Το επάγγελμα της κυρίας Γουώρεν", με τους Μαρίκα Κοτοπούλη, Κυβέλη, Βασίλη Λογοθετίδη, Χρήστο Τσαγανέα, Γιώργο Παππά, Μελίνα Μερκούρη, Γιώργο Αποστολίδη κ.ά.
1932 : Γυρίζεται στην Κωνσταντινούπολη "Ο κακός δρόμος" η μοναδική ταινία στην οποία εμφανίστηκε η Μαρίκα Κοτοπούλη. Παράλληλα, ο κοινός θίασος Κοτοπούλη - Κυβέλης παρουσιάζει τον "Γυρισμό" από την τριλογία του Ευγένιου Ο' Νηλ "Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα", τη "Βροχή" του Σώμερσετ Μωμ, το "Σαββατοκύριακο" του Νόελ Καουαρντ, καθώς και έργα ελλήνων συγγραφέων.
1933 : Προβάλλεται στην Ελλάδα η ελληνοτουρκική συμπαραγωγή "Ο κακός δρόμος", βασισμένη σε μυθιστόρημα του Γρηγορίου Ξενόπουλου και με πρωταγωνίστριες τις δυο ηγερίες του θεάτρου, Μαρίκα Κοτοπούλη και Κυβέλη.
1934 : Η Χρυσούλα (Κοτοπούλη) Μυράτ αποχωρεί από το θέατρο.

1936 : Εγκαινιάζεται το πολυτελές και υπερσύγχρονο θέατρο "Κοτοπούλη - Rex", ενώ το ιστορικό θέατρο της Ομόνοιας μετατρέπεται, για τις ανάγκες της εποχής, σε κινηματογράφο.
1937 : Συνεργασία με τον μαθητή του Ζαν Κοκτώ, σκηνοθέτη Γιαννούλη Σαραντίδη. Ο θίασος της Κοτοπούλη γίνεται ημικρατικός, με απόφαση του Ιωάννη Μεταξά.
1938 : Η Μαρίκα Κοτοπούλη συνεργάζεται με το Γιώργο Παππά στην κωμωδία του Σόμερσετ Μωμ "Η Λαίδη Μπέτση εξοφλεί" που ανεβαίνει στο θέατρο "Κοτοπούλη - Rex". Στις 9 Μαρτίου του ίδιου χρόνου κάνει πρεμιέρα το "Έκτο πάτωμα" του Αλφρέντ Ζερί.
1939 : Απονέμεται στη Μαρίκα Κοτοπούλη η τιμητική περγαμηνή της Εταιρίας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων.
1941 : Κατόπιν προτροπής του Κωστή Μπαστιά, η Μαρίκα Κοτοπούλη αποφασίζει να ιδρύσει μια Δραματική Σχολή, η οποία όμως δεν θ' αντέξει στα δύσκολα χρόνια του πολέμου και θα κλείσει έναν χρόνο μετά. Παρ' όλα ταύτα, πρόσφερε στο θέατρο σημαντικούς ηθοποιούς όπως η Έλλη Λαμπέτη, ο Ντίνος Ηλιόπουλος και ο σκηνοθέτης Μίνως Βολανάκης.
1942 : Η Μαρίκα Κοτοπούλη ανεβάζει τη "Μαντάμ Μπωβαρύ" του Γκυστάβ Φλωμπέρ, σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν.
1949 : Η μοναδική συνεργασία της Μαρίκας Κοτοπούλη με το "Εθνικό Θέατρο", ως Κλυταιμνήστρα στην "Ορέστεια" του Αισχύλου, που παρουσιάστηκε στο Ηρώδειο σε σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη. Οι ηθοποιοί του Εθνικού της απονέμουν ένα χρυσό μετάλλιο με τη μορφή της Κλυταιμνήστρας. Η ίδια ζήτησε να καθιερωθεί αυτό το μετάλλιο, ως επαμειβόμενο έπαθλο και να απονέμεται ανά διετία σε μια νέα πρωταγωνίστρια. Έτσι, το 1951 η επόμενη που το παραλαμβάνει απ' τα χέρια της, είναι η αγαπημένη της μαθήτρια Έλλη Λαμπέτη.
1950 : Ανεβαίνει το θεατρικό έργο "Μις Μέιμπελ" σε σκηνοθεσία Δημήτρη Μυράτ, με τους Μαρίκα Κοτοπούλη, Χρήστο Τσαγανέα, Λάμπρο Κωνσταντάρα κ.ά.
1952 : Πραγματοποιείται η τελευταία εμφάνιση της Μαρίκας Κοτοπούλη στη σκηνή, με το θεατρικό έργο του Νικοντέμι "Σκιά".
1954 : Στις 11 Σεπτέμβριου πεθαίνει η Μαρίκα Κοτοπούλη
1975 : Πεθαίνει η Φωτεινή (Κοτοπούλη) Λούη
1976 : Πεθαίνει η Χρυσούλα (Κοτοπούλη) Μυράτ

Το παρόν χρονολόγιο συμπληρώθηκε με κόπο, από πληροφορίες που συγκέντρωσα εδώ κι εκεί.
Παρακαλώ, όποιον φίλο αναγνώστη έχει να προσθέσει ή να διορθώσει κάτι, να το καταθέσει στα σχόλια και θα φροντίσω να το μεταφέρω.
Θα ακολουθήσει αφιέρωμα στις αδερφές Κοτοπούλη, που το παλεύω πριν το Πάσχα, φευ...