Μια θλιμμένη, συννεφιασμένη Κυριακή...

Έναν μύθο θα σας πω. Έναν μύθο αστικό…
Ένα urban legend, στην καθομιλουμένη, για να καταλαβαινόμαστε.
Βεβαίως, στο να μετατραπεί μια ιστορία σε μύθο (και δη αστικό), συμβάλλουν -εκτός από τα ιδιαίτερα γεγονότα που την αποτελούν- η ευρηματική και ανεξάντλητη φαντασία των αφηγητών της ιστορίας, η ευπιστία των ακροατών της, καθώς και το πόσο εξακολουθεί να παραμένει μύθος στο διάβα του χρόνου μη χάνοντας την παραμικρή αίγλη του, παρά τις άοκνες προσπάθειες των πραγματιστών, θετικιστών, ορθολογιστών και όσων, γενικότερα, συμβάλλουν στο ξεμάγεμα του κόσμου, που θα ‘λεγε κι ο Μαξ Βέμπερ…

Ο μύθος μου, λοιπόν, αφορά ένα τραγούδι· ίσως όμως, στην πορεία της εξιστόρησης, αποδειχθεί ότι αφορά δυο τραγούδια, που δεν έμελλε να «συναντηθούν» ποτέ, αλλά, παρά ταύτα, έχουν κοινές αναφορές.

Και πως θα μπορούσε να αρχίζει ένας μύθος, πάρα τόσο κοινότοπα, άλλα και με το τόσο αναφλεκτικό για τη φαντασία…:

Μια φορά κι έναν καιρό,

υπήρχε ένα τραγούδι που είδε το φως του κόσμου το 1933 και επέπρωτο να κατηγορηθεί για παρακίνηση, όσων το άκουγαν, στην αυτοχειρία.

Η εξωραϊσμένη πλευρά της ιστορίας, θέλει τον συνθέτη του να το έχει εμπνευσθεί στο εκμαυλιστικό Παρίσι, μια συννεφιασμένη και θλιμμένη Κυριακή, μετά από έναν καβγά με την σύντροφό του. Μερικές μέρες μετά κι αφού ο συνθέτης είχε στείλει στην αρραβωνιαστικιά του ένα γράμμα συμφιλίωσης, έμαθε από την αστυνομία ότι βρέθηκε το άψυχο σώμα της στο διαμέρισμά της, ενώ δίπλα της κείτονταν ένα αντίγραφο της παρτιτούρας του έργου…

Η αδυσώπητη πραγματικότητα είναι, όμως, ότι ο Rezső Seress, ο Ούγγρος συνθέτης του τραγουδιού, "Szomorú Vasárnap" (θλιμμένη Κυριακή, ή όπως έγινε αργότερα διάσημο υπό τον αγγλικό τίτλο του, “Gloomy Sunday”), δεν έφυγε ποτέ από την Βουδαπέστη, (όπου και γεννήθηκε το Νοέμβριο του 1889) πάρα μόνο μια φορά ως κρατούμενος των Ναζί, όταν αναγκάστηκε να μεταφερθεί σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης της Ουκρανίας (λόγω της εβραϊκής του καταγωγής), από όπου, τελικά, κατάφερε να γλυτώσει από το θάνατο.

Ο Rezső Seress σε μιά κολακευτική φωτογραφία

Η αλήθεια, επίσης, θέλει τον στιχουργό, László Jávor, να έχει γράψει ένα τραγούδι, με τίτλο, «Θλιμμένη Κυριακή», με τη ευκαιρία του χωρισμού του με την σύντροφό του, και να ζητά από τον Rezső Seress να «ντύσει» με μουσική τους στίχους του. Έτσι κι έγινε.

Αυτόματα, σχεδόν, με την δημοσιοποίηση της μολπής, έγιναν και κάποιες αναφορές για επικίνδυνες παρενέργειες που ακολουθούσαν την ακρόασή του.

Συγκεκριμένα, στην πόλη του συνθέτη, βρέθηκαν διάφορα άτομα νεκρά (μερικά μάλιστα αυτοκτονώντας στον Δούναβη) που είτε είχαν μαζί τους αντίγραφο της μουσικής, είτε σημειώματα που περιείχαν τη φράση «θλιμμένη Κυριακή». Όσο περισσότερο, όμως, το τραγούδι γινόταν διάσημο, τόσο έφταναν και αναγγελίες αυτοκτονίας, με κατηγορούμενο το δόλιο το άσμα, από όλον τον κόσμο.

Ο Rezső Seress σε μιά όχι και τόσο κολακευτική φωτογραφία που φέρνει ελαφρως σε Bela Lugosi

«Θύματα» του τραγουδιού υπήρξαν στο Βερολίνο.

Ο επιζήσας του Ολοκαυτώματος, με τη βοήθεια του Oscar Schindler, Poldek Pfefferberg, διηγείται, ότι μιά βραδιά ο ναζί διοικητής του στρατοπέδου συγκεντρώσεως, είχε διοργανώσει μιά μεγάλη γιορτή στη βίλλα του. Θέλοντας να διασκεδάσει τους καλεσμένους του, διέταξε τον συγκεκριμένο Εβραίο κρατούμενο & τον αδελφό του, οι οποίοι ήταν μουσικοί & έπαιζαν βιολί & ακορντεόν, να παίξουν στη γιορτή αυτή.

Όταν το γλέντι έφτανε προς το τέλος του, αναφέρει ο Εβραίος, σηκώθηκε ένας Γερμανός αξιωματικός μεθυσμένος & ζήτησε να ακούσει το "Gloomy Sunday". Όταν τέλειωσε, ζήτησε να το ξανακούσει, κι όταν τέλειωσε, πάλι... Το ζήτησε, ξανά & ξανά... Ζήτησε να το ακούσει συνολικά έξι φορές. Την έκτη φορά, ενώ το τραγούδι συνέχιζε να παίζεται από τους Εβραίους μουσικούς, ο αξιωματικός βγήκε στη βεράντα, έβαλε την κάνη του περιστρόφου του στο στόμα & πάτησε τη σκανδάλη...

Στη Ρώμη, λέγεται πως ένας νεαρός ακούγοντας έναν πλανόδιο μουσικό να παίζει το τραγούδι, του έδωσε ό,τι χρήματα είχε πάνω του κι έπεσε στα νερά του Τίβερη. Στη Νέα Υόρκη μια γυναίκα βρέθηκε νεκρή έχοντας στο γραμμόφωνό της μια πλάκα με το κομμάτι, ενώ με ένα σημείωμά της παρακαλούσε τους οικείους της να την κηδέψουν με τη συνοδεία αυτής της μουσικής.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι το ΒΒC απαγόρεψε την μετάδοσή του γύρω στα μέσα του 1930 και η απαγόρευση αυτή, ήρθη μόνο πρόσφατα, μετά από την αναμετάδοση των ερμηνειών του κομματιού από καλλιτέχνες όπως ο Elvis Costello και η Bjork. Το τραγούδι έτυχε, επίσης, απαγόρευσης αναμετάδοσης από τα ραδιόφωνα τόσο στην Ουγγαρία, όσο και στην Αμερική. Για την Αμερική, ωστόσο, η απαγόρευση δεν είχε μεγάλη διάρκεια.

Το κομμάτι, πέρα από την ρετσινιά του, έγινε ιδιαίτερα διάσημο σε όλον τον κόσμο και οι στίχοι αποδόθηκαν σε πολλές γλώσσες. Παρ’ όλα αυτά, ο Seress, ποτέ δεν ζήτησε πνευματικά δικαιώματα κι ενώ θα μπορούσε να είχε γίνει πάμπλουτος, προτίμησε να μείνει στη σοσιαλιστική Βουδαπέστη και να παίζει πιάνο σ’ ένα κακόφημο εστιατόριο, στην παρακμιακή εβραϊκή συνοικία της πόλης (σήμερα, βεβαίως, το εστιατόριο –το οποίο λειτουργεί- είναι ένα από τα αξιοθέατα, ενώ η τέως εβραϊκή συνοικία είναι από τις πιο αριστοκρατικές)…

Όταν ερωτήθηκε ο Seress, χρόνια αργότερα για το τραγούδι του, δήλωσε: «Στέκομαι στο μέσον μιάς θανατερής επιτυχίας, ως κατηγορούμενος. Αυτή η θανάσιμη φήμη με πονάει. Μέσα από αυτό το τραγούδι, θρηνώ όλες τις απογοητεύσεις της ζωής μου. Και φαίνεται ότι κι άλλοι, με παρόμοια συναισθήματα, έχουν βρει το δικό τους πόνο μέσα σε αυτό». Νομίζω, ότι αυτή η δήλωση, είναι και το πιο αληθινό που μπορεί να λεχθεί γι’ αυτό το παρεξηγημένο τραγουδάκι.

Εν τούτοις, κι ο ίδιος ο Rezso Seress, τον Ιανουάριο του 1968, αυτοκτόνησε πηδώντας από το παράθυρο του σπιτιού του, αναρριπίζοντας έτσι την αχλύ του μύθου… Ας επισημάνουμε τέλος, πως, οι αυτοκτονίες ήταν ανέκαθεν πολλές στην Ουγγαρία, γενικότερα, καθώς είναι μια από τις χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών…

Το τραγούδι υπήρξε έμπνευση για τον Γερμανό σκηνοθέτη Rolf Schübel, ώστε το 1999 να κάνει μια ταινία –ακροθιγώς- βασισμένη πάνω στην ιστορία του: “Gloomy Sunday - Ein Lied von Liebe und Tod (Ένα τραγούδι αγάπης και θανάτου).

Διάσημες διασκευές-εκτελέσεις-ερμηνείες του “Gloomy Sunday”, έγιναν από την Billy Holiday, τον κλαρινετίστα της τζαζ, Artie Shaw, τον επίσης τζαζίστα, Stan Kenton, τον Paul Whiteman, τον Mel Torme, τη Diamanda Galas, τον Serge Gainsbourg, το Kronos Quartet και πολλούς ακόμη.

(Γιά όποιον θέλει να ακούσει την πρωτότυπη μελωδία, καθώς και άλλες συνθέσεις του Seress, μπορεί να κατεβάσει ΑΥΤΟΝ το δίσκο, από AYTO το ουγγρικό ιστολόγιο μουσικής. Αφού το κατεβάσετε και πάτε να το ακούσετε, θα ζητηθεί password, το οποίο είναι: Thank You όπως μας πληροφορεί ο συγγραφέας στα σχόλια...)

Για μας του Έλληνες, βέβαια, όταν πρόκειται για Κυριακή και μάλιστα νεφελώδη, το συλλογικό μας ασυνείδητο εννοεί το τραγούδι εκείνο που -μαζί με τόσα άλλα- είναι χαραγμένα, λες, στο DΝΑ μας και το ξέρουμε ακόμη κι αν οι μουσικές μας προτιμήσεις δεν συμπίπτουν με το είδος στο οποίο ανήκει, par excellence, η «Συννεφιασμένη Κυριακή».

Ο Τσιτσάνης, βέβαια, εμπνεύστηκε το τραγούδι μετά τον Εμφύλιο και ιδού τι λέει γι’ αυτό:

«Τη "Συννεφιασμένη Κυριακή" την έγραψα με αφορμή ένα από τα τραγικά περιστατικά που συνέβαιναν τότε στον τόπο μας, με την πείνα, τη δυστυχία, το φόβο, την καταπίεση, τις συλλήψεις, τις εκτελέσεις. Το κλίμα που μου ενέπνευσε τους στίχους, μου ενέπνευσε και τη μελωδία. Βγήκε μέσα από τη "συννεφιά" της κατοχής, από την απελπισία που μας έδερνε όλους μας - τότε που τα έσκιαζε όλα η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά...»
Βέβαια, μετά από χρόνια, εμφανίστηκε ο στιχουργός Αλέκος Γκούβερης και διεκδίκησε την πατρότητα των στίχων του τραγουδιού (αίροντας, κατά κάποιο τρόπο και το μανδύα του μύθου που τυλίγει κι αυτήν την «Κυριακή») λέγοντας πως το είχε γράψει μια Κυριακή που έχασε ο Ολυμπιακός (ή ο Παναθηναικός, θα σας γελάσω. Κατ’ άλλους η ΑΕΛ…) στο ποδόσφαιρο. Εν πάση περιπτώσει, δόκος δ’ επί πάσιν τέτυκται (σε όλα μόνο εικασίες επιτρέπονται)…

Η ουσία είναι ότι, Seress και Τσιτσάνης, έγραψαν, για Κυριακές θλιμμένες. Για Κυριακές συννεφιασμένες. Για μαύρες ζωές και χαμένες χαρές.

Κι όλα αυτά μια Κυριακή. Μια μέρα, δηλαδή, που ο εργαζόμενος κόσμος κάνει να δει τον ουρανό, που στη ρουτίνα, τις υποχρεώσεις και την τύρβη όλης της υπόλοιπης εβδομάδας, του διαφεύγει. Μια μέρα, κατά κανόνα, χαρούμενη, που ενώνει τις οικογένειες και είναι συνώνυμο της θαλπωρής. Κι όμως, έμπνευση και των δύο στάθηκε μιά ασυνήθιστη Κυριακή, χωρίς, παρ’ όλα αυτά, ο ένας να γνωρίζει τόσο την ύπαρξη του άλλου, όσο και των «Κυριακών» τους.

Σήμερα, πάντως, είναι μιά θαυμάσια ηλιόλουστη Κυριακή εν Αθήναις, που δίνει ελάχιστη έως καθόλου αφορμή γιά θλίψη.

Καλή Κυριακή σε όλους!