Εις μνήμην

Χαράζει 3 Σεπτεμβρίου 1983 και η Νέα Υόρκη μοιάζει βυθισμένη σε μια ψυχρή υγρασία. Στο δωμάτιο "632" του "Mount Sinai Medical Center", η Eλλη Λαμπέτη δείχνει κατάκοπη από την απέλπιδα μάχη. Κατά τις 7.30 το πρωί ξυπνάει και γυρίζει προς το μέρος της αδελφής της, που ξάγρυπνη στέκεται στο πλευρό της όλη νύχτα... "Αντιγόνη" ψιθυρίζει... "Εδώ είμαι, Έλλη μου" της λέει η Αντιγόνη. Οι δύο αδελφές γίνονται ένα σώμα πάνω από τα ιδρωμένα σεντόνια. Κάθονται λίγα λεπτά έτσι, στην πνιγηρή σιωπή ενός άγνωστου τόπου, μια αιωνιότητα μακριά από το πευκόδασος των Βιλίων και την παραλία του Πόρτο Γερμενού... "Αντιγόνη..." ψελλίζει η Έλλη στην αγκαλιά της αδελφής της... "Αντιγόνη, είμαστε παιδιά ενός κατώτερου θεού..." και μαζί με τη ρημαγμένη της φωνή σβήνει και η ανάσα της. Το στόμα από το οποίο έχει ακουστεί το ωραιότερο "σ’ αγαπώ" του ελληνικού κινηματογράφου, δεν θ' ανασαλέψει ποτέ. Η Έλλη πάει στον παράδεισο, εκεί όπου την περιμένει η Χάννελε της εφηβείας της...

Κάπου σαράντα χρόνια νωρίτερα, ένα δεκαεξάχρονο αναιμικό κορίτσι με μαύρα μαλλιά ανεβαίνει στον παράδεισο του θεάτρου, μέσα από το έργο "Η Χάνελε πάει στον Παράδεισο" και ωθεί τη Μ. Κοτοπούλη να δηλώσει τη βραδιά της πρεμιέρας "Ιδού η νέα Σάρα Μπερνάρ !" κι έν' αστέρι γεννιέται. Όταν, το ’48, αυτό το αστέρι θα γινόταν νύφη στον "Ματωμένο γάμο" του Λόρκα, ο Κουν ομολογεί: "Για πρώτη φορά στη ζωή μου ένιωσα τον κόσμο να κρατάει την ανάσα του στην πλατεία !". Το ίδιο κάνουν και οι Άγγλοι κριτικοί στο παγωμένο Λονδίνο του ’57. Βλέποντας το "Τελευταίο ψέμα" του Κακογιάννη, κρατούν την ανάσα τους και έπειτα αναφωνούν "Η Ελληνίδα Γκρέτα Γκάρμπο !" Οι ξένες εφημερίδες γράφουν: "Ποτέ, από την εποχή της Γκάρμπο, ο φακός δεν ερωτεύτηκε τόσο μια πρωταγωνίστρια !". Η ίδια τον φακό δεν τον ερωτεύεται ποτέ. Η μεγάλη της αγάπη είναι το θέατρο. Και εκεί μένει πιστή. Όπως μένει πιστή και στο καρτέρι του θανάτου που τη σκιάζει από μικρή. Στα δεκαεπτά, χάνει τον δίδυμο αδελφό της, τον Τάκη. Στην κατοχή, η μάνα της σκοτώνεται από αδέσποτη σφαίρα. Τα επόμενα χρόνια, βλέπει τις πέντε αδελφές της να πεθαίνουν από καρκίνο, τον πατέρα της από εγκεφαλικό και τον άλλο της αδελφό από καρδιακή προσβολή. Το τελευταίο χτύπημα, ο θάνατος το φυλάει για εκείνη. Έχει μόλις κλείσει τα σαράντα δύο και παίζει τα "Σαράντα καράτια" όταν οι γιατροί κάνουν τη μοιραία διάγνωση. Και η πάλη αρχίζει...

Στις αρχές της δεκαετίας του '80 ο καρκίνος θα χτυπήσει τις φωνητικές της χορδές, με μια μετάσταση που επιστημονικά χαρακτηρίζεται σπάνια... έμελε να συμβεί σ' εκείνη, μια εξίσου σπάνια προσωπικότητα. Αποκαμωμένη και μόνη, θα αφεθεί στην πείνα της αρρώστιας. Χωρίς φωνή πλέον, ανεβάζει τον Μάρτιο του ’81 το έργο "Σάρα, τα παιδιά ενός κατώτερου θεού". Μαθαίνει τη γλώσσα των κωφαλάλων για να παίξει την Σάρα και θριαμβεύει για δύο χρονιές. Όμως, είναι το κύκνειο άσμα της. Στην πραγματικότητα, έχει ήδη αρχίσει να πηγαίνει στον Παράδεισο... σιγά-σιγά... σαν αερικό. Σταδιακά, οι φωνητικές της χορδές στραγγαλίζονται κι η ίδια αισθάνεται ότι έχει φτάσει η στιγμή να ζητήσει βοήθεια. Όχι ιατρική... αυτή την έχει από το ’68, που έγινε η διάγνωση στο στήθος της. Άλλη βοήθεια γυρεύει. Θέλει να μιλήσει. Το Δεκέμβρη του 1982 αποφασίζει ν' ανοίξει την καρδιά της στη δημοσιογράφο Φρίντα Μπιούμπη. Εκείνη την επισκέφθηκε αμέσως στο σπίτι της... εκεί, στην πλατεία Αγίου Γεωργίου, στην Κυψέλη. Το διαμέρισμα της Έλλης Λαμπέτη βρισκόταν στον πέμπτο όροφο μιας πολυκατοικίας από αυτές που σε προδιαθέτουν άσχημα από την είσοδό τους. Ρυπαροί τοίχοι, βρώμικο ασανσέρ, μυρωδιά σαπίλας από τα υπόγεια. Η δημοσιογράφος ανέβηκε, χτύπησε το κουδούνι και της άνοιξε μια παχουλή γυναίκα με μαύρα μάτια, σκούρα φούστα, ένα ριγέ πουλόβερ κι ένα καφετί μαντίλι στο κεφάλι, δεμένο από τον αυχένα. "Χαίρετε..." της είπε κι ετοιμαζόταν να ζητήσει την κυρία Λαμπέτη. Η γυναίκα όμως, της χαμογέλασε. Η κυρία Λαμπέτη ήταν ήδη μπροστά της. "Εφτασα, ξέρεις, στο τέλος..." θα της πει λίγο αργότερα "και δεν έχω κάνεναν να μου γράψει το τέλος. Θα ήθελα να το γράψεις εσύ". Από τις διηγήσεις των επόμενων μηνών προέκυψε το βιβλίο "Τελευταία παράσταση" των εκδόσεων "Εξάντας" Η Έλλη, καταβεβλημένη από την αρρώστια και θυμωμένη από τη ζωή, ανοίγει την καρδιά της και μιλάει για όλα. Μα, πάνω από όλα, μιλάει για εκείνο το παιδί ενός κατώτερου θεού που στοιχειώνει την ψυχή της... τον εαυτό της. Στη ζωή αυτού του παιδιού έσκυψε με τρυφερότητα και σεβασμό και ο Φρέντυ Γερμανός, που ανέλαβε τη βιογραφία της για λογαριασμό των "Εκδόσεων Καστανιώτη"... ένα θαυμάσιο βιβλίο, που τιμά τη μνήμη της και ζωντανεύει μια ολόκληρη εποχή του ελληνικού θεάτρου. Γιατί, από τον καιρό που εμφανίστηκε, μικρό κοριτσάκι, στη σκηνή ως την τελευταία της εμφάνιση, η Λαμπέτη ήταν το αγαπημένο "παιδί" του θεάτρου. Για την ακρίβεια, ήταν το αγαπημένο "μελαγχολικό παιδί" του. Το "παιδικό" στοιχείο της ήταν, βέβαια και το εύθραυστο, αλλά κι αυτό το "εύθραυστο" ήταν κάτι πολύ πιο σύνθετο. Ήταν σαν ένας κύκλος γύρω της, που την κρατούσε απομονωμένη, άγνωστη κι εγκαταλελειμμένη ταυτόχρονα, απροστάτευτη κι άτρωτη μαζί. Είχε τραγικότητα και χάρη συγχρόνως...

Ίσως, αυτό που συνέτεινε στη διατήρηση αυτής της παιδικότητας να ήταν η μεγάλη αγάπη που έτρεφε για τα παιδιά (...το άλλο μεγάλο πάθος της, εκτός απ' το θέατρο) και η συναναστροφή της με τα ορφανά και ανάπηρα παιδιά των ιδρυμάτων, λίγο πριν και η ίδια αρρωστήσει. Πάλι με αφετηρία το θέατρο και την ευσυνειδησία που τη χαρακτήριζε ως ηθοποιό, άρχισε να επισκέπτεται διάφορα ιδρύματα, για να προσεγγίσει ουσιαστικότερα το ρόλο της "θαυματουργού" στο έργο του Γκίμπσον "Το θαύμα της Άννυ Σάλλιβαν", συγκλονισμένη από την ιστορία της Έλεν Κέλλερ. Όπως ήταν αναμενόμενο για μια ευαίσθητη και πλούσια ψυχή, δόθηκε ολόψυχα στο σκοπό, όχι απλώς της ανακούφισης μιας δυστυχίας, αλλά της ενεργητικής συμβολής για την καλυτέρευση της μοίρας αυτών των δυστυχισμένων υπάρξεων. Η Έλλη Λαμπέτη αφοσιώθηκε σ' αυτό το έργο, που κάποια μοίρα φαίνεται να είχε τάξει και σε 'κείνη, με ζήλο ιεραποστολικό. Δίνοντας χαρά και νόημα στη ζωή των παιδιών, ξανακέρδιζε και το νόημα της δικής της. Αφού για κάμποσο καιρό περιόδευε τα ιδρύματα, δίνοντας αυτοσχέδιες παραστάσεις, κάποια στιγμή αποφάσισε να διευρύνει την προσπάθειά της, οργανώνοντας το "θέατρο της Δευτέρας" (...θυσιάζοντας, δηλαδή, τη μοναδική μέρα ανάπαυσής της), όπου μόνη της κι εκ των ενόντων, έδινε ρεσιτάλ ηθοποιίας στη σκηνή του θεάτρου "Διονύσια", με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων, για την ενίσχυση ορφανοτροφείων και ιδρυμάτων για ανάπηρα παιδιά. Σ' αυτές τις παραστάσεις (...που μέρος τους, ευτυχώς ηχογραφήθηκε κι υπάρχει στο διαδίκτυο) το κοινό της ασφυκτικά γεμάτης πλατείας των "Διονυσίων" απήλαυσε, χειροκροτώντας κατασυγκινημένο, την υποκριτική δεξιοτεχνία της Λαμπέτη στο μονόλογο του "Άμλετ" και σε μονόπρακτα του Ζαν Κοκτώ, καθώς και τη σπαρακτική ανάγνωση αποσπασμάτων από τις επιστολές της Έλεν Κέλλερ. Μα πάνω απ' όλα, απήλαυσε αυτήν την ακτινοβολούσα αύρα που συνόδευε την παρουσία της. Εκείνη την ίδια που δημιουργούσε μια τραγικότητα, αλλά συγχρόνως και μια τρυφερότητα απαλή γύρω της... που την απογείωνε από την πραγματικότητα και την τοποθετούσε σε μια ποιητική ατμόσφαιρα ονείρου...
Κι όμως, αυτό το τόσο σημαντικό πλάσμα, που αξιώθηκε το ελληνικό θέατρο, δήλωσε στο τέλος: "Είχα πολλά να κάνω στη δουλειά μου και δεν τα έκανα. Πέντε τάλαντα μου έδωσε ο Θεός και τα πέντε του τα επιστρέφω... δεν τα αξιοποίησα. Δεν καλλιέργησα το ταλέντο μου, για να καρποφορήσει όπως έπρεπε".


ΘΕΑΤΡΟΓΡΑΦΙΑ

"Το ταξίδι του γάμου" (Κάρλο Ντε Φρις) Θίασος Κοτοπούλη 1942
"Αλάτι και πιπέρι" Θίασος Κοτοπούλη 1942
"Η Χάννελε πάει στον παράδεισο" (Γκ. Χάουπτμαν)Θίασος Κοτοπούλη 1942
"Ο ψεύτης και η καλόγρια" (Κουρτ Γκετς) Θίασος Κοτοπούλη 1944
"Φουσκοθαλασσιές" (Δημήτρης Μπόγρης) Θίασος Κοτοπούλη 1944
"Σκάνδαλο σε γυμνάσιο θηλέων" (Λαντ. Φοντόρ) Θίασος Μιράντας, Μουσούρη, Νέζερ 1944
"Χάιλ Χίτλερ" (Δ. Ευαγγελίδη- Αλ. Σακελλάριου) Θίασος Μουσούρη 1944
"Η μεγάλη στιγμή" (Αλέκου Λιδωρίκη) Θίασος Μουσούρη 1945
"Οι έμποροι της δόξας" (Μαρσέλ Πανιώλ-Πωλ Νιβουά) Θίασος Μουσούρη 1945
"Η κυρία προέδρου" (Μ.Εννεκέν-Πωλ Βεμπέρ) Θίασος Μουσούρη 1945
"Μποέμ" (Ρενάτο Μόρντο) Θεατρική εταιρεία Μουσούρη, Μόρντο, Ανεμογιάννη 1945
"Εμείς κι ο χρόνος" (Τζων Πρίσλευ) Θέατρο Τέχνης 1946
"Γυάλινος Κόσμος" (Τένεση Ουίλλιαμς) Θέατρο Τέχνης 1946
"Αντιγόνη" (Ζαν Ανούιγ) Θέατρο Τέχνης 1947
"Ο γάμος της Μπάρμπαρα" (Τζέημς Μπάρι) Θέατρο Τέχνης 1947
"Το φιόρο του Λεβάντε" (Γρηγόριος Ξενόπουλος) Θέατρο Τέχνης 1947
"Ήταν όλοι τους παιδιά μου" (Άρθουρ Μίλλερ) Θέατρο Τέχνης 1947
"Ζωή με τον πατέρα" (Χάουαρντ Λίντσευ-Ράσσελ Κρουζ) Θέατρο Τέχνης 1947
"Ο ανακριτής έρχεται" (Τζων Πρίσλευ) Θέατρο Τέχνης 1948
"Ματωμένος Γάμος" (Φρεδερίκο Γκαρθία Λόρκα) Θέατρο Τέχνης 1948
"Ο Απόλλων του Μπελάκ" (Ζαν Ζιρωντού) Θίασος Κατερίνας 1948
"Χρυσή μου Ρουθ" (Νόρμαν Κράσνα) Θίασος Κατερίνας 1948
"Ο κουρέας της Σεβίλλης" (Μπωμαρσαί) Εθνικό Θέατρο 1948

"Οι Φοιτητές" (Γρηγόριος Ξενόπουλος) Εθνικό Θέατρο 1949
"Φθινοπωρινή Παλίρροια" (Δάφνη ντυ Μωριέ) Θίασος Κατερίνας 1949
"Οι τρομεροί εραστές" (Νόελ Κάουαρντ) Θίασος Κατερίνας 1949
"Η κληρονόμος" (Ρουθ-Αυγούστου Γκετς) Θίασος Μουσούρη 1949
"Η ανθρώπινη φωνή" (Ζαν Κοκτώ) Θίασος Μουσούρη 1950
"Λίλιομ" (Φέρεντς Μολνάρ) Θίασος Μουσούρη 1950
"Ένας αξιοθαύμαστος υπηρέτης" (Τζέημς Μπάρρι) Θίασος Μουσούρη 1950
"Πεγκ, καρδούλα μου" (Τζ. Χαρτλευ Μάννερς) Θίασος Μουσούρη 1950
"Χαμένοι στο σκοτάδι" (Πωλ Βίνσετ Κάρρολλ) Θίασος Μουσούρη 1951
"Το κουρέλι" (Ντάριο Νικοντέμι) Θίασος Μουσούρη 1951
"Βαθειά, γαλάζια θάλασσα" (Τέρενς Ράττιγκαν) Θίασος Λαμπέτη, Παππά, Χορν 1952
"Ξενοδοχείο η ευτυχία" (Μαρκ Ζιλμπέρ Σωβαζόν) Θίασος Λαμπέτη, Παππά, Χορν 1952
"Νόρα-Το σπίτι της Κούκλας" (Ερρίκου Ίψεν) Θίασος Λαμπέτη, Παππά, Χορν 1953
"Αγαπούλα" (Άρθουρ Σνίτσλερ) Θίασος Λαμπέτη, Παππά, Χορν 1953
"Τρεις άγγελοι" (Αλμπέρ Υσσόν) Θίασος Λαμπέτη, Παππά, Χορν 1953
"Γαλάζιο Φεγγάρι" (Χιου Χέρμπερτ) Θίασος Λαμπέτη, Παππά, Χορν 1953
"Ο άνθρωπος με την ομπρέλα" (Ντάινερ-Μόρρουμ) Θίασος Λαμπέτη, Παππά, Χορν 1954
"Πρόσκληση στον πύργο" (Ζαν Ανούιγ) Θίασος Μουσούρη 1955
"Το τελευταίο βαλς" (Σώμερσετ Μωμ) Θίασος Μουσούρη 1956
"Νυχτερινή επίσκεψη" (Γκέγιερ) Θίασος Μουσούρη 1956
"Αριστοκρατικός δρόμος" (Τζέημς Μπάρρι) Θίασος Λαμπέτη, Χορν 1956
"Βροχοποιός" (Ν.Ρίτσαρντ Νας) Θίασος Λαμπέτη, Χορν 1956
"Ζιζί" (Αννίτα Λους) Θίασος Λαμπέτη Χορν 1957
"Το νυφικό κρεβάτι" (Γιαν ντε Νάρτογκ) Θίασος Λαμπέτη, Χορν 1957
"Ένα ζευγάρι παπούτσια" (Κλωντ Μανιέ) Θίασος Λαμπέτη, Χορν 1958
"Το παιχνίδι της μοναξιάς" (Ουίλλιαμ Γκιμπσον) Θίασος Λαμπέτη, Χορν 1958
"Ο Βαβάς" (Αντρέ Ρουσσέν) Θίασος Λαμπέτη, Χορν 1958
"Η κυρία με τις καμέλιες" (Αλέξανδορς Δουμάς) Θίασος Λαμπέτη, Χορν 1959
"Εραστής από χαρτόνι" (Ζακ Ντεβάλ) Θίασος Λαμπέτη, Χορν 1959
"Το θαύμα της της Άννυ Σάλλιβαν" (Ουίλλιαμ Γκίμπσον) Θίασος Λαμπέτη 1961
"Πεγκ, καρδούλα μου" (Τζ. Χάρτλευ Μάννερς) Θίασος Λαμπέτη 1961
"Η μικρή μας πόλη" (Θόρντον Γουάιλντερ) Θίασος Λαμπέτη 1962
"Ανοιξιάτικο τραγούδι" (Τζων Βαν Ντρούτεν) Θίασος Λαμπέτη 1962
"Οντίν" (Ζαν Ζιρωντού) Θίασος Λαμπέτη 1962
"Η κληρονόμος" (Ρουθ-Αυγούστου Γκετς) Θίασος Λαμπέτη 1962
"Σαμπρίνα" (Σάμιουελ Τέηλορ) Θίασος Λαμπέτη 1963
"Ατζαλένιο γοβάκι" (Πωλ Κλωντέλ) Εθνικό Θέατρο 1964
"Ξυπόλητη στο πάρκο" (Νηλ Σάιμον) Θίασος Λαμπέτη 1964
"Λεωφορείο ο Πόθος" (Τένεση Ουίλλιαμς) Θίασος Λαμπέτη 1965
"Αγία Ιωάννα" (Τζωρτζ Μπέρναρντ Σω) Θίασος Λαμπέτη 1966
"Μαμζέλ Πέπσυ" (Πιερ Εντμόν Βικτόρ) Θίασος Λαμπέτη 1966
"Θυμήσου το Σεπτέμβρη" (Νόελ Κάουαρντ) Θίασος Λαμπέτη 1967
"Σαράντα καράτια" (Πιερ Μπαριγιέ) Θίασος Λαμπέτη 1968
"Φράνκυ" (Κάρσον Μακ Καλλερς) Θίασος Λαμπέτη 1969
"Το άνθος του κάκτου" (Πιερ Μπαριγιέ-Ζαν Πιερ Γκρεντύ) Θίασος Λαμπέτη 1970
"Τσιν τσιν" (Φρανσουά Μπιγιεντού) Θίασος Λαμπέτη, Κωνσταντάρα 1970
"Μια λαίδη στο σφυρί'' ( Σώμερσετ Μωμ) Θίασος Λαμπέτη, Κωνσταντάρα 1970
"Ο λογαριασμός'' (Φρανσουάζ Ντορέν) Θίασος Λαμπέτη 1971
"Πέντε Θεατρικές μορφές: Ζαν Κοκτώ-Η ψεύτρα, Αυγούστου Στρίντμπεργκ-Η πιο δυνατή, Ζαν Κοκτώ- Την έχασα & Η ανθρώπινη φωνή" Θίασος Λαμπέτη 1971
"Γλυκιά Ίρμα'' (Αλεξάντερ Μπερεφφόρ-Μαργκερίτ Μονό) Θίασος Λαμπέτη 1972
"Η τυφλόμυγα" (Α. Λίκμπορν) Θίασος Λαμπέτη, Κατερίνας 1972
"Μικρές αλεπούδες" (Λίλιαν Χέλμαν) Θίασος Λαμπέτη, Κατερίνας 1973
"Ο Βυσσινόκηπος" (Άντον Τσέχοφ) Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος 1974
"Δεσποινίς Μαργαρίτα" (Ρομπέρτο Αλτάιντε) Θίασος Λαμπέτη 1975
"Φθινοπωρινή ιστορία" (Αλεξέι Αρμπούζοφ) Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο 1977
"Έξι μονόπρακτα: Μπέρτολτ Μπρεχτ-Η εβραία (από το "Τρόμος και Αθλιότητα του Γ’ Ράιχ), Αυγούστου Στρίντμπεργκ-Η Πιο Δυνατή, Τσέχοφ-Αρού Όλυα ("Μια Ψυχούλα"), Ζαν Κοκτώ-Η ανθρώπινη φωνή, Η ψεύτρα, Ο Πιερότος("Την έχασα")" Θίασος Λαμπέτη 1978

"Φιλουμένα Μαρτουράνο" (Εντουάρντο ντε Φιλίππο) Θίασος Λαμπέτη 1978
"Ντόλλυ-Η Προξενήτρα" (Θόρντον Ουάιλντερ) Θίασος Λαμπέτη 1980
"Σάρα, Τα Παιδιά ενός Κατώτερου Θεού" (Μαρκ Μέντοφ) Θίασος Λαμπέτη 1981